M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

16.2.
 
A.Smitning mutlaq ustunlik nazariyasi 
Shu paytga qadar yuzaga kelgan barcha xalqaro savdo nazariyalari 
xalqaro savdoni erkinlashtirish barcha mamlakatlar uchun foyda 
keltiradi degan fikrni ilgari suradi. Erkin tashqi savdoning zarurligi va 
foydaliligi to‘g‘risida dastlabki nazariyalardan biri A.Smitning 
mutlaq 
ustunlik 
nazariyasidir. Bu nazariyaga ko‘ra har bir mamlakat undagi 
mavjud sharoitlar va resurslar o‘ziga xosligiga tayangan holda ma’lum 
bir tovarni eng kam xarajatlar hisobiga (yoki vaqt birligida bu 
tovarni eng ko‘p) ishlab chiqirish imkoniyatiga ega. Shunday ekan 
mamlakat mutlaq ustunlikka ega bo‘lgan tovar ishlab chiqarishga 

---

197 
ixtisoslashadi va ushbu tovarning o‘z iste’molidan ortiqcha qismini 
sotadi hamda boshqa tovarlarni sotib oladi. Chunki bu tovarlar ularni 
ishlab chiqarishda mutlaq ustunlikka ega bo‘lgan davlatlarda ancha 
arzon ishlab chiqarilgan bo‘ladi. Natijada har ikki davlat ham kam 
resurs sarflab ko‘proq mahsulotga ega bo‘ladi. 
Masalan, O‘zbekiston asosan paxta mahsulotlarini yetishtirishga 
ixtisoslashganligi uchun boshqa mahsulotlarga nisbatan ko‘proq 
shunga e’tiborni qaratish lozim. Chunki, O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi, 
ob-havosi va qolaversa, butun respublika sharoiti paxta yetishtirishga 
moslashgan va unga kam miqdorda mehnat va moliyaviy resurslarni 
sarf qilib, yuqori hosil olish texnologiyasiga ega. Shuningdek, boshqa 
mamlakatlar ham o‘zi ixtisoslashgan sohaga ko‘proq e’tiborni 
qaratishsagina dunyo bo‘yicha ko‘proq mahsulot ishlab chiqariladi va 
xalqaro savdoda ham katta muvaffaqqiyatlarga erishish mumkin. 
Demak, shu yo‘l bilan dunyo aholisining talablarini maksimum 
qondirish imkoniyatiga erishiladi. 
Ammo qaysidir mamlakat hech qaysi mahsulot ishlab chiqarish 
bo‘yicha dunyoda mutlaq ustunlikka ega bo‘lmasligi mumkin. Bu esa 
shu mamlakat hamma tovarlarni chetdan keltiradi-mi degan savolni 
tug‘diradi. Agar shunday bo‘lsa importni bu mamlakat qaysi 
mablag‘lar hisobiga moliyalashtiradi. Bu savolga javob berish borasida 
mutlaq ustunlik nazariyasi boshi berk ko‘chaga kirib qoladi.