М. С.Қосимова, Ш. Ж. Эргашходжаева, А. Н. Самадов, И. Б. Шарипов. Кичик бизнес ва тадбиркорлик. Ўқув қўлланма. – Т.: 2010, – 256бет

“Асосий воситаларни амортизацияси”
сақлаш ва ишлатишга ҳамда 
корхонанинг ўзи томонидан амалга оширилган жорий, оралиқ ва мукаммал 
таъмирлашга тегишли; 
- асосий воситаларга хизмат кўрсатувчи ходимларнинг иш ҳақи; 
- уларнинг иш ҳақидан ижтимоий ажратмалар қилиш; 
- ѐнилғи-мойлаш материалларига қилинган ҳаражатлар; 
- асосий воситаларни барча турдаги таъмирлаш ва техник хизмат 
кўрсатиш ҳаражатлари; 
- таъмирлашда иштирок этган ишчи ва мутахассислар иш ҳақи ва иш 
ҳақидан ижтимоий ажратмалар; 
- асосий воситаларни таъминлашга сарфланган эхтиѐт қисмлар, қурилиш 
материаллари ва бошқа материаллар, таъмирлаш ва ундан сўнг синаб кўриш 
чоғида сарфланган ѐнилғи-мойлаш материаллари қиймати таннархни 
ҳисоблашнинг тегишли моддаларида (хом-ашѐ ва асосий материаллар, сотиб 
олинган бутловчи қисмлар ва ярим фабрикатлар, технологик мақсадлар учун 
ишлатилган ѐқилғи ва энергия, ишлаб чиқаришга тегишли меҳнатга ҳақ тўлаш 
ҳаражатлари, ишлаб чиқаришга тегишли ижтимоий суғурта ажратмалар) 
ҳисобга олинади. 
"Моддий қийматликлар камомади ва махсулотларнинг бузилишидан 
кўрилган зарарлар"
да ишлаб чиқариш сохасида моддий бойликларнинг табиий 
йўқолиш меъѐрлари доирасида ва улардан ортиқча йўқотилиши, 
яроқсизланиши ва кам чиқиши ҳисобга олинади. 

---

163 
"Ишлаб 
чиқаришга 
оид 
бошқа 
харажатлар"
моддасида 
қуйидагилардан ташкил топади: 
- ишлаб чиқаришни хом ашѐ, материаллари, ѐнилғи, энергия, инструмент, 
мосламалар ва бошқа меҳнат воситалари ва буюмлари билан таъминлаш 
ҳаражатлари; 
- четдан жалб этилган корхоналар томонидан амалга оширилган 
корхонанинг асосий ишлаб чиқариш фондларини иш ҳолатида сақлаш 
ҳаражатлари (техник кўрик ва қаров, ўртача, жорий ва мукаммал тузатиш 
ҳаражатлари); 
- ишлаб чиқариш фаолиятига тегишли бўлган асосий воситаларни жорий 
ижарага олиш билан боғлиқ ҳаражатлар; 
- ифлослантирувчи моддаларни йўл қўйиладиган меъѐрлар доирасида ва 
ундан ортиқча атроф-муҳитга чиқарганлик учун тўловлар; 
- ишлаб чиқариш хусусиятлари билан боғлиқ меҳнатнинг нормал 
шароитларини ва техника хавфсизлигини таъминлаш ҳаражатлари; 
- ходимларга текин кўрсатиладиган коммунал хизматлар, озиқ-овқат, 
текин бериладиган жой хақини тўлаш ҳаражатлари (ѐки уй-жой, коммунал 
хизматлар ва бошқалар учун пул компенсацияси суммаси); 
- амалдаги қонун хужжатларига мувофиқ текин бериладиган ва шахсий 
фойдаланишда қоладиган буюмлар қиймати (шу жумладан, формали кийим-
бош, махсус овқатлар) ѐки улар пасайтирилган нархлар бўйича сотилиши 
муносабати билан имтиѐзли суммаси; 
- ишлаб чиқариш ходимларини белгиланган ишлаб чиқариш жараѐнига 
тегишли бўлган хизмат сафарларига юбориш бўйича меъѐрлар доирасида ва 
улардан ортиқча ҳаражатлар; 
- ишлаб чиқариш ишчиларини ва ишлаб чиқариш активларини мажбурий 
суғурта қилиш ҳаражатлари; 
- кафолатли хизмат муддати белгиланган буюмларни кафолатли тузатиш 
ва уларга кафолатли хизмат кўрсатиш ҳаражатлари; 
- 
махсулотни 
(хизматларни) 
мажбурий 
сертификация 
қилиш 
харажатлари; 
- ишлаб чиқариш жароҳатлари туфайли меҳнат қобилияти йўқолиши 
муносабати билан тегишли ваколатли органларнинг қарорлари асосида ва 
қарорларисиз тўланадиган нафақалар; 
- ходимларни иш жойига олиб бориш ва олиб келиш билан боғлиқ 
ҳаражатлар; 
- ишлаб чиқариш характеридаги бошқа ҳаражатлар. 
Корхонанинг қайси тармоққа мансублигидан келиб чиқиб, махсулот 
таннархини ҳисоблаш моддалари фарқ қилади. Масалан. Қишлоқ хўжалигида 
таннархни ҳисоблаш моддалари қуйидагича туркумланади: 
Қишлоқ хўжалигида махсулот танархини ҳисоблашнинг