M sh. Nurm atova, sh. T. Hasanova rasm, buyumlar yasash ya tasviriy faoliyat

Katta guruhda tabiiy material va qog‘ozdan qurish-yasashga
o ‘rgatishning vazifalari. 
Bolalarga qog‘ozni teng buklash, to ‘rt buklash, 
buklangan joyni tekislash m alakalari o ‘rgatib boriladi. Q og‘ozni 16 
kvadratlarga buklash, burchak va tom onlarini aniq joylashtirish, doirani 
diam etri b o ‘ylab buklash va konus hosil qilib yopishtirish o ‘rgatiladi. 
M asalan, qog‘oz silindrni birlashtirib, turli, m urakkab b o ‘lmagan 
kom pozitsiyalarni yasaydilar. Yana bolalar gugurt qutisini bir-biriga 
yopishtirib, narsalar yasashni ham o ‘rganadilar. Tabny m ateriallardan 
archa shishkasi, gulning u ru g ia ri, o ‘tlar, yong‘oqdan turli narsalar 
yasab, ularni yelim , gugurt bilan birlashtirishni, ulardan t o ‘g ‘ri 
foydalanish kabi malakalami egallab boradilar. Bolalar o ‘z faoliyatlarini 
rejalashtirish va uni m ustaqil bajarishni ham o ‘rganadilar.
Dastlabki m ashg‘ulotlarda o ‘tgan materiallar takrorlanadi, natijada 
bolalarda qog‘ozni teng buklash, tom onlarini q o i bilan tekislash 
m alakasi yanada m ustahkam lanadi. Bolalar bu am allarni qanday 
bajarishni esga oladilar. Birinchi m ashg‘ulotda q o g‘ozdan savatcha 
yasaydilar. Tayyor n am u n an i kuzatib b o ig a c h , tarbiyachi kvadrat 
qog‘ozni qanday buklab qirqish, qanday yopishtirishni k o isa ta d i. 
Savatchaning bandini qanday yopishtirishni esa bolalar o ‘zlari o ‘ylab 
topadilar. Ikkinchi m ash g iilo td a esa kvadratni diagonal b o ‘yicha 
buklashni o ig an ad ilar. Bunda kvadrat qog‘ozni 16 kvadratga buklash 
koisatilm aydi. Tarbiyachi tushuntirayotganda ikki tom oni qirqilgan, 
b u k la n g a n ta y y o r k v a d ra td a n fo y d a la n ila d i. B o la la r o ld in g i 
m ashg‘ulotdan olgan bilim larini uycha qurishda q o ilay d ilar, o ‘zlari 
q irq ib y o p is h tir a d ila r . M a s h g ‘u lo tn in g b o s h id a n a m u n a n i 
kuzatayotganda tarbiyachi ishni qanday bajarishni bolalarga o ig a ta d i 
va yordam beradi. Q og‘ozdan narsa yasashni m a iu m bir vaqtdan 
so ‘ng qaytarish m um kin, lekin bolalar o ‘zlari m ustaqil bajaradilar 
(m asalan, o ch iq qu tich a). Tayyor shakllardan biror bir narsani 
yopishtirish orqali yasashni bolalar asta-sekin o ig a n a d ila r. Birinchi 
m ash g‘u lotd a tarb iy ach i gugurt q u tisid an q anday qilib avtobus 
yasashni k o is a ta d i: q u tin i q an d ay qilib b ir-biriga yopishtirish.
161

---

g‘ildiraklam i qanday qilib birlashtirish va hokazo. Bolalar topshiriqni 
ko ‘rsatish va tushuntirish asosida bajaradilar. Ikkinchi m ashg‘ulotda 
tarbiyachi b olalardan avtobusni qanday yasaganlarini eslatib, so ‘ng 
tayyor yasalgan m ebelning bir necha nam unasini bolalarga nam oyish 
qiladi. Bu qurilm alam i bolalar kuzatib b o ‘lgach, uni qanday qilib bir- 
biriga yopishtirilganligini va boshqalarni k o ‘radilar. Q urishlari kerak 
b o ‘lg an p r e d m e t u c h u n k e ra k li m a te r ia lla r ta n la y d ila r. Bu 
m ash g ‘u lo tlard a hosil b o ‘lgan m ala k ala rn i tarb iy ach i b o lalarni 
o ‘ylaganlari b o ‘yicha narsa qurish m ashg‘ulotlarida m ustahkam - 
laydilar. B unda bolalar o ‘zlari qaysi m ateriald an nim a yasashlarini, 
qan day qilib yasash larin i m ustaq il hal qiladilar. L ekin keyingi 
m ash g ‘u lo tlard a m avzu a n c h a m u rak k ablash adi, ya’ni q u tich a, 
karton, qog‘ozd an yuk m ashina, kem a yasash va hokazo. Bu paytda 
tarbiyachi yana bolalar bilan birgalikda ish olib boradi, y a’ni o ‘zi 
k o ‘rsatib, tush u n tirib beradi. Ish faoliyatining bunday olib borilishi 
bolalarning keyingi ijodiy faoliyatida katta ahamiyatga ega. Bolalarga 
doirani diam etri bo ‘ylab buklash, konusni yopishtirish, kontur bylab 
qirqishdan aw al, tarbiyachi parashut, uzun ko'ylak kiygan matryoshka, 
yinga tushayotgan m atryoshkani yasashni o ‘rgatadi. Shunday qilib, 
topshiriq murakkablashib boradi: bolalar tayyor yarim doiradan qirqishni 
o ‘rganadilar. Bu jarayonni tarbiyachi tushuntiradi, qolganini esa bolalar 
bajaradi. Yil oxirida bolalar o ‘z bilim larini tekshiradilar. K vadratni 
diagonal bo‘vlab buklash tom onlarni, burchaklam i to ‘g ‘ri birlashtirish, 
q a y iq , o ‘y in c h o q la r y a s a s h n i m a s h g ‘u lo tla r d a o ‘rg a n a d ila r. 
M ashg‘ulotlarda bolalar tayyor m urakkab b o ‘lmagan andoza b o ‘yicha 
ishlashni ham o ‘rganadilar. Shunday qilib, bolalar silindrni turli 
konstruksiyalarga birlashtirishni egallaydilar. Ularda fikrlash, ijodiyot, 
fantaziya rivojlanib boradi. Boshqa m ateriallardan narsa yasashga 
o ‘rgatishdan oldin tarbiyachi m aterialning xususiyati bilan tanishtiradi, 
bolalarga shu m aterialn i ushlab, uning qanday ekanligini so ‘raydi, 
paro lon — yum shoq, yengil, uni ezsa, yana o ‘z holatiga qayta oladi. 
Parolondan bolalar qorbobo, nayzangul, quyoncha, jo ‘ja va hokazolar 
yasaydilar. Narsa yasashni tushuntirayotganda tarbiyachi asosiy diqqatni 
alohida p red m etlarn i qan d ay birlashtirishga qaratadi, m ashg‘ulot 
davomida eslatib o ‘tadi. Yangi yil bayramida bolalar archa o ‘yinchoqlari 
yasaydilar: qog‘ozni q a t-q a t qilib (gorm oshka) buklab u n d a n (turli) 
sim m etrik shakllar qirqadilar. Bolalar o ‘z o ‘ylaganlari b o ‘yicha qog‘oz,
162

---

karton, boshqa m aterialdan narsa yasayotganida aw al olgan bilimlarini 
ishlarida q o ‘llaydilar.