M sh. Nurm atova, sh. T. Hasanova rasm, buyumlar yasash ya tasviriy faoliyat

Rangtasvir. 
T asviriy s a n ’a tn in g ik k in c h i b ir tu ri rang tasv ir 
san’atidir. Devorlarga ishlangan turli rasm lar, polotnolarga chizilgan 
su ra t, k in o va te a tr d e k o ra ts iy a la ri sh u s a n ’at tu rig a kirad i. 
R angtasvirda rang m u h im o ‘rinn i egallaydi. Agar grafika sa n ’atida 
rang shunchaki y o rd am ch i vazifani o ‘tasa, rangtasvim i esa rangsiz 
ta s a w u r qilib b o ‘lm aydi. R assom rang orqali borliqni k o ‘rinarli

---

obrazlarda tasvirlaydi, m akonning cheksizligini, undagi narsalam ing 
ran g-barang ligini, m oddiyligini, h ajm in i k o ‘rsatadi. R angtasvir 
a s a rla ri y a n a o ‘z in in g v a z ifasi va is h la n is h u slu b ig a k o ‘ra 
m o n um en tal, dastgoh va dekorativ turlarga b o ‘linadi.
M on u m ental rangtasvir m e’m orlik bilan cham barchas bog‘liq 
b o ‘lib, bu turdagi asarlar m ustaqil m azm uniga ega ham da ularda 
jam iyat hayotidan olingan m uh im voqealar aks ettiriladi. Bunday 
asarlar odatda uzoqdan ko‘rishga m o ‘ljallanganligi tufayli obrazlarni 
iloji borich a um um lashtirilgan holda tasviriyga, m ayda detallardan 
iloji boricha kam roq foydalanishga harakat qilinadi. R anglar ham
birm u nch a shartli olinadi, shunga qaram asdan u borliq to ‘g ‘risida 
real tasavvur berishi kerak. M onum ental rangtasvir m e ’m orchilikda 
m a ’lum m iqdorda bezash vazifasini ham o ‘taydi, shuning uchun 
h am uni b a ’zan m o n u m e n ta l — dekorativ rangtasvir deb ham
yuritiladi. M onum ental rangtasvir asarlari bajarilish usuliga qarab 
o ‘z navbatida bir necha turlarga b o ‘linadi. Bular: freska, m ozaika 
va pannodir. Freska odatda devorga t o ‘g ‘ridan to ‘g ‘ri suvoq ustiga 
ishlanadi. Bolonka rangli tosh, shisha, b o ‘yalgan oyna, sirli sopol 
parchalaridan ishlanadi. Devorga ishlangan surat yoki o ‘yma naqshlar 
ba’zan har xil shakldagi ram kalar (to ‘rtburchak, kvadrat, beshburchak 
va hokazolar) bilan chegaralangan b o ‘ladi — bu parm odir. P anno 
dastlab alohida yuzada (xolstda, ganchda, yog‘ochda) ishlanib olinib 
bitgandan so‘ng devorlarda qoldirilgan maxsus o ‘rinlarga o ‘rnatiladi. 
L ekin m azm un jih a td a n m ustaqil xarakterga ega b o ‘lishi ham
m um kin. B a’zi hollarda pan n o dastlab xolstga moy b o ‘yoq bilan 
ishlanib, keyin kerak b o ‘lgan o ‘ringa yopishtiriladi.
D ekorativ rangtasvir m e’m orchilik va am aliy san'at bilan bog‘liq 
b o ‘lib, asosan bezash vazifasini o ‘taydi. D ekorativ rang tasvirga 
naqqoshlik san’ati, teatr, kino dekoratsiyalari va qism an m onum ental 
rassomchilik ham kiradi. Dekorativ rangtasvir m onum ental rangtasvir 
singari t o ‘g ‘ridan to ‘g ‘ri devorga ishlanishi, p anno, m ozayka tarzida 
b o ‘lishi m um kin. D astgoh rangtasvir hozirgi zam on tasviriy san’atida 
yetakchi o ‘rinni egallovchi san ’at turlaridan biri hisoblanadi. Odatda 
u maxsus ramkaga tortilgan m atolar ustiga ishlanadi. Bunday rasm lar 
molbert deb ataladigan alohida dastgohda ishlangani uchun ham ulami 
dastgohli rasm lar deyiladi.
Bunday rassom chilik asarlari jam iyatda bo‘layotgan m uhim voqea 
va hodisalarni aks ettirishidan tashqari, shaxsning individual xislatla-
9

---

rini, intim kechinm alari, his-tuyg‘ularini to ‘liq k o ‘rsatish im koniya- 
tiga egadir. Shuningdek, ularda tabiatda b o ‘layotgan o ‘zgarishlar 
o ‘zining yorqin ifodasini topadi. D astgoh rangtasvir m on um ental 
va dekorativ rang tasvirdan farqli o ‘laroq, m ustaqil aham iyatga 
ega, u boshqa b iro n sa n ‘atga b o g ‘lanm aydi. D astgoh rassomligi 
b irm u n c h a kech paydo b o ‘lgan b o ‘lib, uning rivojlanish davri 
Uyg‘onish davriga to ‘g ‘ri keladi. H ozirgi kunda esa tasviriy sa n ’at 
turlari ichida uning keng tarqalgan tu rlarid an biri hisoblanadi.
0 ‘zbek istond a rassom chilikning bu tu ri asosan X IX asrning 
ikkinchi yarm idan boshlab paydo b o ‘lgan. H ozirgi kunda u o ‘zbek 
tasviriy s a n ’atida yetakchi o ‘rinlardan birini egallaydi.