hollarda qog‘ozga ishlanadi. Grafikaning xarakterli tom onlaridan biri,
uning seriyali qilib ishlanishi, ya’ni voqeani bir necha qog‘ozda
tasvirlanishidir. Bunday seriyali rasm lar o ‘zaro bir-biri bilan bog‘liq
b o ‘lib, m a ’lu m b ir m a z m u n n i o c h ib b erad i. G ra fik a s a n ’ati
hoziijavob sa n ’atdir. M asalan, rassom lik asarlari yaratilishi uchun
uzoq vaqt kerak b o ‘ladi (axir b a ’zi rassom chilik asarlarini yaratish
u c h u n 15—20 yil kerak b o ‘lgan), grafika sa n ’ati
asarlarida esa shu
bugun sodir b o ‘lgan voqea shu bugunoq o ‘z aksini topishi m um kin.
G rafik a s a n ’atid a rang ishlatilm ayd i, ishlatilsa h a m , uning
xarakterli to m o n in i belgilam aydi. M asalan, D. M oorning «Sen
k o ‘ngilli b o ‘lib yozildingm i?», T oidzening «Ona V atan chaqiradi!»
degan plakatlarida odam kiyimi ochiq qizil rangda k o ‘rsatilgan.
Aslida hayotda bunday voqeani uchratish qiyin. Rassom rang orqali
o ‘z asarining yanada t a ’sirchan b o ‘lishiga erishgan.
Kishi shu plakat
oldidan o ‘tib borar ekan, qizil rang uning diqqatini o ‘ziga tortadi.
N atijada u to ‘xtab plakat m azm unini ch u qurroq bilib oladi. Rus
san’atining atoqli vakillari Mayakovskiy, C herem nixlar qizil rangdan
davlatning ramzi sifatida foydalanganlar, ular rus kishilarining rasmini
qizil rang bilan, hokim iyatning dushm anlarini esa qora va k o ‘k
ranglarda ishlab, o ‘z g‘oyalarini tez va oson tushunarli b o ‘lishiga
erishganlar. G rafika asarlari o ‘zining bajaradig an funksiyasi va
m azm uniga qarab, dasttoh grafikasi, kitob va gazeta-jum al grafikasi,
plakat h am d a am aliy grafika san ’atiga b o ‘linadi.
D astgoh grafika
san ’atiga m ustaqil xarakterga ega b o ‘lgan, o ‘zida tugal fikm i anglata
oladigan, yangi g ‘oyalarni ilgari suradigan grafika asarlariga aytiladi.
D astgoh grafika sa n ’ati asarlarining k o ‘rinishlaridan biri estam pdir.
D astgoh grafikasi asarlarida b iro n -b ir m azm un, odam larning xatti-
harakati, tabiat k o ‘rinishi yoritiladi. Kitob va gazeta-jum al grafikasi
turi dastgoh grafikasidan farq qilib, bevosita kitob va ju m a l m azm uni
bilan bog‘liq b o ‘ladi ham da ularning m aqsad va m azm unini to ‘laroq
ochib berish uch u n xizm at qiladi. Kitob va gazeta-jurnal grafikasiga
rassom to m o n id a n kitob va gazetalarga chizilgan turli rasm lar,
bezaklar, h a rf kom pozitsiyalari kiradi. Kitob ham da gazeta-jum al
grafikasining k o ‘rinishlaridan biri bu illustratsiyalardir. Illustratsiya
biro n -b ir badiiy asar bilan bog‘liq b o ‘lib, shu asarda tasvirlangan
biron-bir lavhaning tasvirini aks ettiradigan rasmga aytiladi.
Rassom
b iror-bir hikoya yoki kitobga illustratsiya ishlashga o ‘tish dan oldin
uni sinchiklab o ‘qiydi, m atn d a tasvirlangan h a r b ir obrazning
7
xarakterini, voqea sodir b o ‘layotgan joyning xususiyatlarini o ‘rganib
chiqadi, sh un dan keyingina unga illustratsiya ishlashga kirishadi.
Illustratsiyaning m aqsadi badiiy asar m azm unining chu q u rro q
ochilishiga va ta ’s irliro q b o ‘lishiga yordam berishdir. Illustratsiyalar
turli k o ‘rinishda b o ‘ladi. Illustratsiyalarda badiiy asarda ishtirok
etuvchi
shaxs p o rtreti, shuningdek, m uhim voqealar tasvirlanishi
m um kin. K itob va g azeta-jum al grafikasining k o ‘rinishlaridan yana
biri karikatura b o ‘lib, u tanqidiy xarakterga ega b o ‘ladi ham da o ‘zida
satira va y u m o m i m ujassam lashtiradi.
Karikaturachi rassom hayotda mavjud b o ‘lgan voqea va hodisalam i
o ‘z asariga m avzu qilib oladi va uning b a ’zi to m o n larin i b o ‘rttirish
orqali rasm lam ing qiziq va kulgili bo ‘Ushiga erishadi. Bu orqali rassom
hayotdagi kam chiliklam i tan q id qiladi, jam iyat taraqqiyotiga xalaqit
beradigan, zam o n am iz, kishilarim iz sh a ’niga dog‘ b o ‘lgan hodisa,
illat va m arazlarni qoralaydi, m avjud b o ‘lgan
nodonlik, xurofot,
tek in x o ‘rlik, p o rax o ‘rlik, davlat m ulkiga xiyonat qiluvchilarning
basharalarini ochib tashlaydi. Grafika san’atining turlaridan yana biri
plakatdir. Plakat lotincha so‘zdan olingan b o ‘lib, «e’lon», «guvohnoma»
degan m a’noni anglatadi. Grafika san’atining nihoyatda keng tarqalgan
tu rlarid an biri am aliy grafikadir. Turli xildagi etiketkalar, konvert
yuzasiga ishlanadigan bezak rasm lar, tabriknom a,
telegram m alar,
m arkalar grafikaning shu turiga mansub.
Amaliy grafika shunchaki bezak uchun ishlatiladigan san ’at emas,
u ham san’atning boshqa turlari kabi ijtimoiy hayotda faol qatnashadi,
ja m iy a td a b o ‘la y o tg a n y an g ilik lar b ila n o m m a n i ta n is h tira d i.
H ukum atning g‘oyalarini xalq orasida targ‘ib qiladi.
G raftka sa n ’ati eng dem okratik sa n ’atdir. U goh plakat tarzida,
goh gugurt qutichasining yuzasiga ishlangan tasvir tariqasida, goh
gazeta sahifalaridagi surat tarzid a o ‘lkaning uzoq chekkalariga kirib
boradi, o ‘sha yerlarda m a ’rifat tarq atad i, kishilarni b o ‘layotgan
yangiliklar bilan tanishtiradi. Shuning uchun h am grafika san’ati katta
g ‘oyaviy-siyosiy aham iyatta egadir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
