M sh. Nurm atova, sh. T. Hasanova rasm, buyumlar yasash ya tasviriy faoliyat

Bo‘yoqlar. 
R asm solishda suvli b o ‘yoqning ikki tu ri — guash va 
akvareldan foydalaniladi. M aktabgacha tarbiva yoshidagi bolalar uchun 
pastasim on, shaffof b o ‘lm agan b o ‘yoqlar — guash qulaydir.
B o‘yoqni m o ‘yqalam da turadigan. un dan tom ib tushm aydigan. 
suyuqroq qaym oq quyuqligidek qilib aralashtirilishi kerak. Bo‘yoqlarni 
bolalar rangni ko‘rib turishlari uchun qirralari past shaffof bankachalarga 
quygan m a’qul.
Yopiq qopqoqchah polietilen bankachalardagi guash b o ‘yoqlaridan 
foydalanish qulay: tarbiyachilar b o ‘yoqni ulaming o ‘zida tayyorlaydilar 
va m a s h g ‘u l o t d a n s o ‘ng u la r n i b o s h q a n a rs a g a q  y m a y
q o ld ira v era d ila r. B unda b o ‘yoq teja m b ila n sarflan ad i va uni 
tayyorlashga ko‘p vaqt ketm aydi. 
Tarbiyachi b o ‘yoqning kerakh 
rangini chiqarishni bilishi kerak. Akvarel b o ‘yoqlar katta va maktabga 
tayyorlov guruhlari bolalariga tavsiya qilinadi. Akvarel b o ‘yoqlarining 
farqlovchi xususiyati, bularning kukun qilib m aydalangan pigment 
va ko‘p m iqdordagi yopishtim vchi m oddalardan (bog‘lovchi sifatida) 
iboratligidir. K ukun qilib foydalanganiigi tufayli akvarel b o ‘yoqlar 
o ‘zlarining asosiy fazilatiari — shaffoflik kasb etadilar. Hozirgi kunda 
akvarel h ar xil k o ‘rinishda: qattiq — plita shaklida, yarim yum shoq- 
chirmi shaklchalarda va yum shoq tubikchalarda ishlab chiqarilmoqda. 
M a k ta b g a ch a t a ’lim m u assasasi sh a ro itla rid a y a rim y u m sh o q
(shaklchalardagi) akvareldan foydalanish m a'q u lro q . B olalarning 
akvarel b o ‘yoqlaridan xuddi guash b o ‘yoqlari bilan rasm solganidek 
foydalanishlariga yo‘l qo‘yib bo ‘lmaydi. Bolalar akvarel b o ‘yoqlari btlan 
rasm solar ekanlar, p redm etlar konturini oldin qog‘ozga oddiy qalam
64

---

bilan tushiradilar. M ashg‘ulotlar va bolalaming mustaqil badiiy va ijodiy 
faoliyatlari uchun pastel - turli rangdagi yo‘g ‘on steijenchalar tavsiya 
etiladi. Pastel to ‘plam ida har biri bir nechta tusga ega bo‘lgan beshta 
rang b o ia d i, buning o ‘zi ish uchun tayyor palitradir. Pastel qattiq, 
yum shoq va o ‘rtacha turlarga b oiinadi. Bolalar uchun yum shoq pastel 
tavsiya etiladi. Bu b o ‘yoq ehtiyotkorlik bilan m unosabatda b o iish n i 
talab etadi, chunki u oson uvalanadi, sinadi. Shuning uchun pastel 
steijenining h ar birini zar qog‘ozga o'rash kerak b o ia d i. Rangli m um
b o ‘rlar steijen ko ‘rinishida 12 tadan 36 tagacha rangda t o ‘plam qilib 
sotiladi. U ning bilan ham xuddi pastel singari rasm solinadi. Rangli 
m um boilam ing afzalligi shundaki, ular bilan qalam chizigi qalinligidagi 
chiziqni chizish m um kin. Shuning uchun m um b o ‘rlar bilan rasm 
chizishda oddiy q alam d an foydalanilm aydi. R angli b o ‘rlard an
m ashg‘ulotlardan bo ‘sh vaqtlarda taxta (doska) ga rasm chizishda 
foydalaniladi. 0 ‘chirish uchun ikkita — quruq va ozgina nam langan 
latta kerak: qurugi bilan xatolar yo‘qotiladi, rasmga bo‘r changi (kukuni) 
tushurilib, ayrim joylari xiralashtiriladi: h o ii biJan eng to ‘q joylari 
oqartiriladi, oxirida esa rasm doskadan o ‘chiriladi. Rasm solishga 
m oijallangan ko‘m ir uzunligi 10—12 sm va diam etri 5—8 m m b o ig an
yirik steijendan iborat b o iad i. U yum shoq, sinuvchan, uqalanuvchan 
m aterial b o ig anligi uchun zar qog‘ozga o ‘ralishi kerak. K o‘m ir to ‘q, 
xira-qora iz qoldiradi. K o‘mir bilan ishlashda uning changini saqlab 
qoladigan tukli qog‘ozlar — gulqog‘oz, o ‘rash uchun ishlatiladigan va 
rasm solish qog‘ozlari ishlatiladi. Agar ko‘m ir bilan ishlangan rasm 
ustidan paxta tam ponni ozgina h o ilab , rasm solingan qog‘oz sathidan 
vertikaliga yengil surib chiqilsa, bo ‘yoq yanada m ustahkamlanadi.
Loy va plastilindan narsalar yasash uchun maxsus uskunalar: 
aylanadigan doirali dastgoh (katta guruhlar u chun), suv solinadigan 
idishlar, latta; bolalar yasagan narsalam i b o ‘yash uchun — gruntovka; 
bundan tashqari, bo ‘yashda ishlatiladigan maxsus bo ‘yoqlar — angoblar 
kerak b o iad i. Bolalar ishlagan haykaltaroshlik m ahsulotlarini pishirish 
uchun m ufel pechkaning b o iis h i m aqsadga muvofiqdir. Bunday 
pechkani o ‘quv kollektorlaridan topish m um kin.
N a tu ra yoki n a m u n a n i nam oyish qilish u c h u n n atu ra uch u n
m o ija lla n g a n tagliklardan foydalansa b o ia d i. K arkaslar — turli 
uzun lik va kenglikdagi oddiy tax talar h a m uskunalarga kiritiladi. 
K a rk a s la rd a n fo y d a la n is h b o la la rg a jo n iv o r la r o y o q la rin in g
65

---

m u k am m a lro q tasvirida va u larn in g figuralarini b arq aro r h am d a 
d in am ik ro q qilishga im kon beradi.
N arsalar yasash m ashg‘ulotlari u ch u n plastik m ateriallar — loy, 
plastilin kerak b o ia d i, bunda asosiy yasash uchun eng m aqbul material, 
bu loydir. K ichik guruhlarda faqat loydan foydalaniladi, chunki bu 
yoshdagi bolalar plastilindan narsa yasashda qiynaladilar. O lrta guruhda 
h a m bolalar asosan loydan narsalar yasaydilar. R angli plastilindan 
katta guruhlarda m azm unli narsalar yasashda foydalaniladi.
N arsalar yasash u c h u n loy qanday tayyorlanadi?
Turli joylardan olingan loy rangi bilan farqlanadi; u sarg‘ish, jigarrang, 
q izg ish , kulrang, oq, yashil-ko‘kish, q o ‘ng‘ir rang b o iish i m um kin. 
Loy, uning tarkibida qum kam b o isa , kuchli b o iad i, qum aralashmasi 
uni sochiluvchan qiladi. Loyni bevosita yeming o‘zidan tanlash mumkin. 
Kuchli loyning yaxshi qatlamlari daryo va ariqlaming yaqinida uchraydi. 
Shuning uchu n shahar bog‘chalari uchun loyni yozda dala hovliga 
chiqqan vaqtlarda g‘amlab kelish kerak.