0 ‘rta guruhda tabiiy material va qog‘ozdan qurish-yasashga
o ‘rgatishning metod va usullari.
0 ‘rgatishning asosiy usuli — na-
munani ko‘rsatish va tushuntirishdir. Tushuntirish qisqa va aniq
bo'lishi kerak. Tarbiyachining aniq, tushunarli qilib tushuntirishi
uchun bolalar vazifani to ‘liq bajarishlari lozim. Qog‘ozdan uycha
yasash davomida, tarbiyachi bolalarga tayyor uychani ko‘rsatadi
(ikkiga buklangan qalin qog‘oz, ustida esa mo‘rili tom) va u ni-
madan qilmganini so‘raydi (qog‘ozdan — uy, rangli qog‘ozdan
esa tomi, chiqizlardan m o‘ri, deraza, eshiklar va hokazo). Oldingi
tajribalarga tayangan holda, tarbiyachi bolalar bilan birga uychani
ketma-ketlik asosida qurishni davom ettiradi. Qachonki bolalarga
murakkab konstruksiya berilsa, ularning tajribalarini hisobga ol-
gan holda, tarbiyachi bajarish usulini to‘laligicha ko‘rsatib, tush-
untirib beradi. Agar yasaladigan narsa sodda bo‘lsa, bolalar o‘zlari
mustaqil bajarishlari mumkin, lekin tarbiyachi namunani bolalarga
ko‘rsatadi. Masalan, yozuv kitobchalari yasash mashg'ulotida tar
biyachi bolalarga bir necha xil applikatsiya bilan bezatilgan yozuv
kitobchalarini namoyish qiladi va bolalarga mustaqil bajarib, so‘ng
uni bezashni topshiradi. Yilning oxirida bolalarda qog‘oz bilan ish
lash tajribasi ortganligi uchun tarbiyachi bolaning xohishi bo‘yicha
qurish-yasash mashg‘uloti o‘tkazadi. Tarbiyachi bu mashg‘ulotdan
1 —2 kun oldin qog‘ozdan yasalgan narsalardan ko‘rgazma qilib, bo
lalarga ularning qanday yasalganligini eslatib qo‘yadi. Mashg‘ulot
davomida tarbiyachi bolalar ishiga rahbarlik qilib, tekshirib bo
radi. Tayyor boMgan narsalarni tahlil qilganda, tarbiyachi asosiy
e’tiborni to‘g‘ri va ozoda bajarilgan ishlarga qaratadi. Tabiiy ma-
terialdan narsa yasashga o ‘rgatish yilning oxirida boshlanadi. M a
salan, yong‘oq po ‘stidan tipratikan yasashga o ‘rgatishdan oldin tar
biyachi bolalarga tipratikanning o ‘zini ko‘rsatadi. Yoki uning ras-
mini ko'rsatadi, uni tanasi igna bilan qoplanganligini, oyoqlari kal-
taligini tushuntiradi. Keyin mashg‘ulotda tayyor o ‘yinchoq bilan
rostakam, tirik tipratikanni solishtiradi, so‘ng uni qanday yasashni
160
birma-bir ko‘rsatadi. Uning tanasi yong‘oq po‘stidan, ignalari, yuzi
plastilindan yasaladi. A w al yong‘oq ustiga plastilin surtiladi, yuz
tuzilishi va ignalarini yasaydi. Mashg‘ulot davomida tarbiyachi bo
lalarga maslahat berib, yordamlashadi. Bolalarning barcha yasagan
narsalari m a’lum bir maqsad uchun ishlatiladi. Albomlar — rasm
uchun, yuk mashinasi, uyclialar — o ‘yinlar uchun. Shunda bolalar
da qiziqish uyg‘onadi, shuning uchun narsalarni qiziqib, chiroy-
li, toza bajaradilar. Qurish-yasash uchun kerak bo‘lgan materialni
tayyorlash tarbiyachidan ko‘p vaqtni talab etadi.
Bolalarda qurilish materiallari bilan turli xil predmetlarning
turlicha timsollarini yaratish kabi ijodiy faoliyatini shakllantirish
amalga oshiriladi.
Katta guruhda tabiiy material va qog‘ozdan qurish-yasash
ga o ‘rgatishning vazifalari. Bolalarga qog‘ozni teng buklash,
to ‘rt buklash, buklangan joyni tekislash malakalari o‘rgatib bo
riladi. Qog‘ozni 16 kvadratlarga buklash, burchak va tomonlari-
ni aniq joylashtirish, doirani diametri bo‘ylab buklash va konus
hosil qilib yopishtirish o‘rgatiladi. Masalan, qog‘oz silindrni bir-
lashtirib, turli, murakkab bo£lmagan kompozitsiyalarni yasaydilar.
Yana bolalar gugurt qutisini bir-biriga yopishtirib, narsalar yasash-
ni ham o ‘rganadilar. Tabiiy materiallardan archa shishkasi, gulning
urug‘lari, o ‘tlar, yong‘oqdan turli narsalar yasab, ularni yelim, gu
gurt bilan birlashtirishni, ulardan to‘g‘ri foydalanish kabi malaka-
larni egallab boradilar. Bolalar o‘z faoliyatlarini rejalashtirish va
uni mustaqil bajarishni ham o‘rganadilar.
Dastlabki mashg‘ulotlarda o ‘tgan materiallar takrorlanadi, na-
tijada bolalarda qog‘ozni teng buklash, tomonlarini qo‘l bilan
tekislash malakasi yanada mustahkamlanadi. Bolalar bu amallarni
qanday bajarishni esga oladilar. Birinchi mashg'ulotda qog‘ozdan
savatcha yasaydilar. Tayyor namunani kuzatib bo‘lgach, tarbiyachi
kvadrat qog‘ozni qanday buklab qirqish, qanday yopishtirislmi
ko‘rsatadi. Savatchaning bandini qanday yopishtirislmi esa bola
lar o‘zlari o‘ylab topadilar. Ikkinchi mashg‘ulotda esa kvadratni
diagonal bo‘yicha buklashni o ‘rganadilar. Bunda kvadrat qog‘ozni
16 kvadratga buklash ko‘rsatilmaydi. Tarbiyachi tushuntirayotgan-
da ikki tomoni qirqilgan, buklangan tayyor kvadratdan foydalanila
di. Bolalar oldingi mashg‘ulotdan olgan bilimlarini uycha qurislula
qo£llaydilar, o‘zlari qirqib yopishtiradilar. Mashg‘ulotning boslii
161
da namunani kuzatayotganda tarbiyachi ishni qanday bajarishni
bolalarga o ‘rgatadi va yordam beradi. Qog‘ozdan narsa yasashni
m a’lum bir vaqtdan so‘ng qaytarish mumkin, lekin bolalar o ‘zlari
mustaqil bajaradilar (masalan, ochiq quticha). Tayyor shakllar
dan biror bir narsani yopishtirish orqali yasashni bolalar asta-sekin
o‘rganadilar. Birinchi mashg'ulotda tarbiyachi gugurt qutisidan
qanday qilib avtobus yasashni ko‘rsatadi: qutini qanday qilib bir-
biriga yopishtirish, g‘ildiraklarni qanday qilib birlashtirish va hoka-
zo. Bolalar topshiriqni ko‘rsatish va tushuntirish asosida bajaradi
lar. Ikkinchi mashg‘ulotda tarbiyachi bolalardan avtobusni qanday
yasaganlarini eslatib, so‘ng tayyor yasalgan mebelning bir necha
namunasini bolalarga namoyish qiladi. Bu qurilmalarni bolalar ku-
zatib bo‘lgach, uni qanday qilib bir-biriga yopishtirilganligini va
boshqalarni ko‘radilar. Qurishlari kerak bo‘Igan predmet uchun
kerakli materiallar tanlaydilar. Bu mashg‘ulotlarda hosil bo‘lgan
malakalami tarbiyachi bolalarni o‘ylaganlari bo‘yicha narsa qurish
mashg‘ulotlarida mustalikamlaydilar. Bunda bolalar o ‘zlari qaysi
materialdan nima yasashlarini, qanday qilib yasashlarini mustaqil
hal qiladilar. Lekin keyingi mashg‘ulotlarda mavzu ancha murak-
kablashadi, ya’ni quticha, karton, qog‘ozdan yuk mashina, kema
yasash va hokazo. Bu paytda tarbiyachi yana bolalar bilan birga
likda ish olib boradi, ya’ni o ‘zi ko'rsatib, tushuntirib beradi. Ish
faoliyatining bunday olib borilishi bolalarning keyingi ijodiy faoli-
yatida katta ahamiyatga ega. Bolalarga doirani diametri bo‘ylab
buklash, konusni yopishtirish, kontur bo‘ylab qirqishdan aw al,
tarbiyachi parashut, uzun ko‘ylak kiygan matryoshka, o ‘yinga tu-
shayotgan matryoshkani yasashni o ‘rgatadi. Shunday qilib, top-
shiriq murakkablashib boradi: bolalar tayyor yarim doiradan qir
qishni o ‘rganadilar. Bu jarayonni tarbiyachi tushuntiradi, qolganini
esa bolalar bajaradi. Yil oxirida bolalar o ‘z bilimlarini tekshiradilar.
Kvadratni diagonal bo‘ylab buklash tomonlarni, burchaklarni
to ‘g‘ri birlashtirish, qayiq, o‘yinchoqlar yasashni mashg‘ulotlarda
o ‘rganadilar. Mashg‘ulotlarda bolalar tayyor murakkab bo‘lmagan
andoza bo‘yicha ishlashni ham o ‘rganadilar. Shunday qilib, bolalar
silindmi turli konstruksiyalarga birlashtirishni egallaydilar. Ularda
fikrlash, ijodiyot, fantaziya rivojlanib boradi. Boshqa materiallardan
narsa yasashga o‘rgatishdan oldin tarbiyachi materialning xususi-
yati bilan tanishtiradi, bolalarga shu materialni ushlab, uning qan-
162
day ekanligini so'raydi, parolon — yumshoq, yengil, uni ezsa, yana
o ‘z holatiga qayta oladi. Parolondan bolalar qorbobo, nayzangul,
quyoncha, jo ‘ja va hokazolar yasaydilar. Narsa yasashni tushunti-
rayotganda tarbiyachi asosiy diqqatni alohida predmetlarni qanday
birlashtirishga qaratadi, mashg‘ulot davomida eslatib o ‘tadi. Yan
gi yil bayramida bolalar archa o‘yinchoqlari yasaydilar: qog‘ozni
qat-qat qilib (gormoshka) buklab undan (turli) simmetrik shakllar
qirqadilar. Bolalar o ‘z o ‘ylaganlari bo ‘yicha qog‘oz, karton, boshqa
materialdan narsa yasayotganida aw al olgan bilimlarini ishlarida
qo‘llaydilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |