М о р ф о л о г и я сўз туркумлари

ВОСИТАСИЗ ТЎЛДИРУВЧИ (THE DIRECT OBJECT)

§ 37. Воситасиз тўлдирувчи ўтимли феъл томонидан ифодаланган иш-харакатни ўзига б е в о с и т а қ а б у л қ и л а д и г а н ш а х с ёки п р е д м е т н и ифодалайди. Воситасиз тўлдирувчи whom? кимни? what? нимани сўроқларининг бирига жавоб бўлади ва кўп холларди ўзбек тилида т у ш у м к е л и ш и г и д а г и тўлдирувчига мос келади²⁵. Воситасиз тўлдирувчи феълдан кейин қўйилади:

I received a letter yesterday. Мен кеча хат олдим.
В о с и т а с и з т ў л д и р у в ч и қуйидагилар билан ифодаланиши мумкин:

1. 
   О т билан:
   

I have bought a book. Мен китоб сотиб олдим.
This plant produces tractors. Бу завод тракторлар ишлаб чиқаради.

2. 
   О л м о ш билан:
   

I met him yesterday. Мен кеча уни учратдим.
I didn’t see anybody there. Мен у ерда хеч кимни кўрмадим.

3. 
   С о н билан:
   

How many books did you take from the library? – I took three. Кутубхонадан нечта китоб олдингиз? – Мен учта олдим.
I have read both books. I like the first better than the second. Иккала китобни ўқиб чиқдим. Менга иккинчисидан кўра биринчиси кўпроқ ёқди.

4. 
   И н ф и н и т и в билан:
   

He asked me to do it. У мендан буни қилишни сўради.

5. 
   Г е р у н д и й билан:
   

I remember reading about it before. Мен бу хақида илгари ўқиганимни эслайман.


ПРЕДЛОГСИЗ ВОСИТАЛИ ТЎЛДИРУВЧИ (THE INDIRECT OBJECT)

§ 38. Баъзи ўтимли феъллар (to give бермоқ, to send жўнатмоқ, to show кўрсатмоқ ва бошқалар) воситасиз тўлдирувчидан ташқари, to whom? кимга? сўроғига жавоб бўлувчи ва и ш –х а р а к а т й ў н а л г а н ш а х с н и ифодаловчи иккинчи бир предлогсиз тўлдирувчига эга бўлади. Бундай тўлдирувчи п р е д л о г с и з в о с и т а л и т ў л д и р у в ч и деб номланади ва бу ўзбек тилида ж ў н а л и ш келишигидаги воситали тўлдирувчига мос келади. Предлогсиз воситали тўлдирувчи бош келишикдаги от ёки объект келишигидаги олмош билан ифодаланади ва феъл хамда воситасиз тўлдирувчи ўртасида туради:

He gave the boy a book. У болага китоб берди.
I showed him the letter. Мен унга хатни кўрсатдим.
Изох: Иш-харакат йўналган шахс to предлогли тўлдирувчи билан хам ифодаланиши мумкин, бунда ушбу тўлдирувчи воситасиз тўлдирувчидан кейин қўйилади (§ 38): He gave a book to the boy. I showed the letter to him.