М о р ф о л о г и я сўз туркумлари

§ 203. Герундий э г а вазифасида ишлатилади:
Skating is pleasant. Конькида учиш ёқимли.
Эга вазифасини бажарувчи герундий кесимдан кейин туриши мумкин. Бу холатда кесимдан олдин it олмоши келади. Герундийнинг бундай ишлатилиши қуйидаги иборалардан сўнг кўпроқ учрайди:
I t is (of) no use
It is useless бефойда
It is no good
It is worth while арзийди (сарфланган вақтга)
It is no use talking about it. Бу хақида гапириш бефойда.
It isn’t worth while going there. У ер боришга арзимайди.
Is it any good doing it? Бу қилишга арзийдими?
Эга вазифасида герундий билан бир қаторда инфинитив хам ишлатилади:
Skating is pleasant = To skate is pleasant.
It is no use talking about it = It is no use to talk about it.
It isn’t worth while going there = It isn’t worth while to go there.
§ 204. Герундий к е с и м н и н г ф е ъ л б ў л м а г а н қ и с м и вазифасида ишлатилади:
Her greatest pleasure was travelling. Унинг энг катта завқ оладиган иши саёхат қилишдир.
Бундай холатларда герундий билан бир қаторда инфинитив хам ишлатилади:
Her greatest pleasure was to travel.


ГЕРУНДИЙНИНГ ЎЗИДАН ОЛДИНДАГИ ОТ ЁКИ ОЛМОШ БИЛАН КЕЛИШИ


§ 205. Герундий томонидан ифодаланган иш-харакат гапдаги эгага, баъзан эса тўлдирувчига тегишли бўлиши мумкин:
They began speaking (герундий томонидан ифодаланган иш-харакат speaking, гапнинг эгаси – they га тегишли). Улар гапиришни бошлади.
I am obliged to you for helping me (герундий томонидан ифодаланган иш-харакат helping, гапдаги тўлдирувчи – you га тегишли). Менга ёрдам берганингиз учун сиздан миннатдорман.
Герундий томонидан ифодаланган иш-харакат гапнинг эгаси ёки тўлдирувчиси хисобланмайдиган шахс ёки предметга хам тегишли бўлиши мумкин. Бу холатда, герундий ифодалаган иш-харакат тегишли бўлган шахс ёки предмет, герундийдан олдин турувчи қаратқич келишигидаги от ёки эгалик олмоши билан ифодаланади:
The agent informed the firm of the buyer’s having insured the cargo. Агент харидорнинг юкни суғурта қилганлиги тўғрисида фирмани хабардор қилди.
We insisted on their delivering the goods immediately. Биз уларнинг молларни тезда етказиб беришлари устида қаттиқ туриб олдик.
Герундий томонидан ифодаланган иш-харакат тегишли бўлган от жонсиз хисобланса, унда ушбу от бош келишикда герундийдан олдин қўйилади, чунки бундай от қаратқич келишигида ишлатила олмайди:
We insisted on the contract being signed immediately. Биз шартноманинг тезда имзоланиши устида қаттиқ туриб олдик.
He objected to the ships leaving the port in such stormy weather. У кемаларнинг бундай бўронли об-хавода портдан кетишига қарши бўлди.
Бош келишикдаги жонсиз отнинг ўрнига its (бирлик учун) ва their (кўплик учун) эгалик олмошлари ишлатилади:
We insisted on its (the contract) being signed immediately.
He objected to their (the ships) leaving the port in such stormy weather.
Замонавий инглиз тилида, кўпинча, жонли отлар хам герундийдан олдин қаратқич келишигида эмас, балки бош келишикда келади, эгалик олмошларининг (my, his, your ва хоказо) ўрнига, баъзан, объект келишигидаги кишилик олмошлари (me, him, you ва хоказо) ишлатилади:
We objected to the buyer (the buyer’s нинг ўрнига) paying only part of the invoice amount. Биз харидорнинг фактура суммасининг фақат бир қисминигина тўлашига эътироз билдирдик.
Excuse me (my нинг ўрнига) interrupting you. Гапингизни бўлганим учун узр сўрайман.
§ 206. Герундий ва ундан олдинда келувчи от ёки олмош маъно жихатидан ўзаро жуда яқин боғланган ва гапда улар г а п н и н г м у р а к к а б б ў л а к л а р и н и – мураккаб эга, тўлдирувчи, аниқловчи хамда холни ташкил қилади. Бундай герундийли оборотлар маъно жихатидан эргаш гапларга тенгдир¹⁸:

1.