М о р ф о л о г и я сўз туркумлари

Must you go there?
Do you have to go there?
Have you got to go there?
Need you go there?
У ерга боришингиз керакми/шартми?
Б ў л и ш с и з г а п л а р д а don’t have (to), haven’t got (to), needn’t ишлатилади:
You don’t have (haven’t got) to go there.
You needn’t go there.
Сизнинг у ерга боришингиз шарт эмас.

2. 
   О л д и н д а н қ и л и н г а н к е л и ш у в ёки о л д и н д а н б е л г и л а н г а н р е ж а д а н келиб чиққан холда иш-харакатни бажариш зарурлиги хақида гап борганида – хозирги замондаги to be феъли - am, is, are (to) ишлатилади:
   

We are to meet at seven o’clock. Биз соат еттида учрашишимиз керак.
My friends are to arrive tomorrow. Дўстларим эртага етиб келишлари керак (олдиндан қилинган келишув (режа)га кўра).

3. 
   А х л о к и й б у р ч ёки м а с л а х а т хақида гап борганида – should, ought (to) феъллари ишлатилади:
   

He should help them.
He ought to help them.
У уларга ёрдам бериши керак.
Мажбурлиликни ифодаловчи барча феъллардан фақат to have келаси замонга тегишли мажбурлиликни ифодалаш учун алохида шаклга эга:
He will have to go there. Унинг у ерга боришига тўғри келади (Унинг у ерга бориши лозим бўлади).
§ 156. Ў т г а н з а м о н г а тегишли мажбурлиликни ифодалаш учун қуйидаги феъллар ишлатилади:

1. 
   Ш а р о и т т у ф а й л и бажарилиши лозим бўлган ва хақиқатда хам б а ж а р и л г а н иш-харакат хақида гапирилганида, to have феълининг ўтган замон шакли – had (to) ишлатилади:
   

I had to go there yesterday. Мен кеча у ерга боришга мажбур бўлдим (Кеча у ерга боришимга тўғри келди, Кеча у ерга боришим зарур бўлди).

2. 
   О л д и н д а н қ и л и н г а н к е л и ш у в ёки р е ж а бўйича бажарилиши лозим бўлган иш-харакат хақида гап борганида, to be феълининг ўтган замон шакли – was (to), were (to) – Indefinite Infinitive билан бирга ишлатилади. Мазкур бирикма хақиқатда бажарилган иш-харакат билан хам, бажарилмаган иш-харакат билан хам ишлатилади:
   

I was to send him a letter, but I forgot. Мен (келишувга кўра, режага кўра) унга хат жўнатишим керак эди, лекин унутибман.
I was to call on him at 9 o’clock in the morning, so I got up very early. Мен (келишувга кўра, режага кўра) унинг олдига соат 9 да киришим керак эди, шунинг учун жуда эрта турдим.

3. 
   К е л и ш у в ёки р е ж а г а кўра ўтган замонда бажарилиши бўлиши лозим бўлган, лекин б а ж а р и л м а г а н иш-харакат хақида гапирилганида, to be феълининг ўтган замон шакли - was (to), were (to) – Perfect Infinitive билан бирга ишлатилади:
   

I was to have finished my work yesterday. Мен ишимни кеча тугатишим керак эди (лекин тугатмадим).

4. 
   Гап бораётган шахс, сўзловчининг фикрига кўра, нотўғри иш тутганлигини, яъни, а й б л а ш, т а н б е х ёки қ о р а л а ш н и ифодалашда should, ought (to) феъллари Perfect Infinitive билан биргаликда ишлатилади:
   

You should have helped him.
You ought to have helped him.
Сиз унга ёрдам беришингиз керак эди (лекин ёрдам бермадингиз).
You shouldn’t have told him about it.
You oughtn’t to have told him about it.
Унга бу хақида айтмаслигингиз керак эди (лекин сиз айтдингиз).

5. 
   Гап бораётган шахс томонидан иш-харакатни бажаришнинг з а р у р и я т и й ў қ б ў л г а н л и г и н и ифодалаш учун needn’t феъли Perfect Infinitive билан биргаликда ишлатилади:
   

You needn’t have come so early. Бунчалик эрта келишингиз шарт эмас эди.
He needn’t have sent the telegram. Телеграммани жўнатиши шарт эмас эди.
Изох: Мажбурлилик, кўпинча, to be obliged, to be compelled, to be forced бирикмалари, шунингдек бошқа лексик воситалар билан хам берилади:
I was obliged (compelled, forced) to go there. Мен у ерга боришга мажбур бўлдим.
§ 157. Мажбурлиликни ифодаловчи барча модал феъллар ўзбек тилига керак сўзи билан таржима қилиниши сабабли, инглиз тилига керак сўзини таржима қилишда ўрганувчилар маълум қийинчиликка дуч келади.
Ўзбек тилида керак сўзи контекст ёки интонациядан келиб чиқиб турли маъно оттенкаларига эга бўлади, бу оттенкалар инглиз тилида т у р л и феъллар билан берилади. Шунинг учун керак сўзини инглиз тилига таржима қилишда ушбу сўз гапда қайси маънода ишлатилганлигини аниқлаб олиш керак бўлади:

1. 
   Мен эртага жуда эрта туришим керак (шароит туфайли).
   

I must (have to, have got to) get up very early tomorrow.

2. 
   Шартномага кўра, моллар портга хафтанинг охирида етиб бориши керак (келишув).
   

According to the contract, the goods are to arrive at the port at the end of the week.

3. 
   Сиз соғлигингиз хақида кўпроқ қайғуришингиз керак (маслахат).
   

You should (ought to) take better care of your health.
Ўтган замонда хақиқатда бажарилган ёки бажарилмаган иш-харакат ўзбек тилида керак эди, мажбур бўлди(м), тўғри келди каби сўзлар билан берилади. Ўтган замондаги мажбурлиликни ифодалашда, айтиб ўтилганидек, инглиз тилида т у р л и усуллардан фойдаланилади:
Мен кеча уйда қолишга мажбур бўлдим (Кеча уйда қолишимга тўғри келди) – шароит туфайли; иш-харакат хақиқатда бажарилган.
I had to stay at home yesterday.
Мен эрта турдим, чунки маъруза соат 9 да бошланиши керак эди – режага кўра; иш-харакат, чамаси, хақиқатда бажарилган.
I got up early, as the lecture was to begin at 9 o’clock.
У соат 9 да шу ерда бўлиши керак эди, лекин келмади – келишувга кўра; иш-харакат бажарилмаган.
He was to be here at 9 o’clock, but he didn’t come
ёки
He was to have been here at 9 o’clock, but he didn’t come.
Сиз кеча менга бу хақида айтишингиз керак эди – танбех; иш-харакат бажарилмаган.
You should have told (ought to have told) me about it yesterday.