М о р ф о л о г и я сўз туркумлари

Must феъли


§ 148. Must феъли Indefinite Infinitive билан бирга м у а й я н ш а р о и т с а б а б л и иш-харакатни бажаришнинг з а р у р л и г и н и, шунингдек, б у й р у қ хамда м а с л а х а т н и ифодалаш учун ишлатилади.
Must хозирги ёки келаси замонга тегишли бўлиши мумкин:
I must do it now (шароит туфайли). Мен уни хозир қилишим керак.
I must go there tomorrow (шароит туфайли). Мен эртага у ерга боришим керак.
You must post the letter at once (буйруқ). Сиз хатни зудлик билан жўнатишингиз керак.
You must consult a doctor (маслахат). Сиз шифокор билан маслахатлашишингиз керак.
Must Indefinite Infinitive Passive билан бирга ишлатилганида, ўзбек тилига мажхул нисбат ёки аниқ нисбат воситасида таржима қилинади:
This work must be done at once.
Бу иш зудлик билан бажарилиши керак ёки Бу ишни зудлик билан қилиш керак.
The streamer must be discharged tomorrow.
Пароход эртага юкдан бўшатилиши керак ёки Пароходни эртага юкдан бўшатиш керак.
Изох: Must феълининг бўлишсиз шакли – must not (mustn’t) таъқиқлаш, ман қилишни англатади, яъни маъно жихатидан may феълига қарама-қарши хисобланади (қаранг: § 141 даги изох):

• 
  May I do it?
  
• 
  No, you mustn’t.
  
• 
  Буни қилсам майлими?
  
• 
  Йўқ, мумкин эмас.
  

Must феълига маъно жихатидан қарама-қарши бўлган маънони, яъни заруриятнинг йўқлигини ифодалаш учун needn’t ишлатилади:
You needn’t do it now. Сиз буни хозир қилишингиз шарт эмас.
He needn’t go there tomorrow. Унинг у ерга эртага бориши шарт эмас.
Шундай қилиб, Must I go there? У ерга боришим керакми? саволига: Yes, you must Ха, керак ёки No, you needn’t Йўқ, шарт эмас деб жавоб бериш мумкин бўлади.
§ 149. М у а й я н ш а р о и т т у ф а й л и иш-харакатни бажариш зарурияти хақида гап борганида, must билан бир қаторда, to have феъли хозирги замон шакли билан to юкламали инфинитив биргаликда ишлатилади. Лекин, to have феъли must нинг ўрнига буйруқ ёки маслахатни ифодалаш учун ишлатилмайди:
I must do it now = I have to do it now. Мен буни хозир қилишим керак.
He must go there tomorrow = He has to go there tomorrow. У эртага у ерга бориши керак.
Ўтган ёки келаси замондаги мажбурлиликни ифодалаш учун must нинг ўрнига, ўтган ёки келаси замондаги to have феъли билан to юкламали инфинитив биргаликда ишлатилади:
I had to go there. У ерга боришим керак (шарт, зарур) эди (У ерга боришимга тўғри келди).
I shall have to do it. Уни бажаришим керак (шарт, зарур) бўлади = Уни бажаришимга тўғри келади.
Изох: Ўтган замондаги феълга боғланган ўзлаштирма гапларда must баъзи холларда had to га алмашмайди, бошқа холларда эса алмашади (қаранг: Кўчирма гапни ўзлаштирма гапга айлантириш мавзуси):