M maxsudova muloqot psixologiyasi o‘quv qo‘llanma

Muloqot — ijtimoiy psixologik voqelik sifatida

Muloqot — shaxslararo munosabatlarning asosiy ko‘rinishi bo‘lib, uning yordamida odamlar bir-birlari bilan o'zaro ruhiy jihatdan aloqaga kirishadilar, o'zaro axborot almashadilar, bir-bj^i"^^i-g^a ta’sir o'tkazadilar, bir-birlarini his qiladilar, tushunadilar.
Shuning uchun muloqot ijtimoiy-psixologik hodisa sifatida ijtimoiy turmushning barcha sohalarida ishtirok etib, hamkorlik faoliyatining moddiy, ma'naviy, madaniy, emotsional, motivatsion qirralarining ehtiyoji sifatida vujudga keladi. Insonda yuzaga keladigan har xil ehtiyojlami maqsadga muvofiq ravishda qondirish muloqot maromiga bog‘liq bo'lib, shaxslararo munosabat barkamol avlod, komil inson g'oyalari qaror topishiga xizmat qiladi. Muloqot muvaffaqiyatining negizi shaxsning ruhiy dunyosi, ehtiyojlari motivatsiyasi, xarakter xislati, individual-tipologik xususiyati, qobiliyati, e’tiqodi kabi fazilatlar, sifatlar namoyon bo'lishi, rivojlanishi hisoblanadi.
Muloqot tashqi ijobiy ta’sirlar, namunalar asosida o‘zini-o‘zi tuzatish, qayta tarbiyalash, shaxsiy imkoniyatini ro‘yobga chiqarish uchun puxta zamin hozirlaydi, komillik sari yetaklaydi.
Barkamol insonlaming muomala maromi, mulohaza yuritish uslubi, munosabatga kirishish uquvchanligi, vaziyatdan chiqish salohiyatiga boshqa odamlar ham taqlid qiladi va hayot tajribasida unga rioya etib yashaydi. Odamlar o'rtasidagi shaxslararo munosabat jarayonida g'ayritabiiy ijtimoiy holat yoki hodisaga ongli tayanish — o‘zini-o‘zi mukammallashtirish, ro'yobga chiqarish, boshqarish, baholash, o'ziga- o'zi buyruq berish shaxsning ruhiy dunyosida muhim kamolot bosqichidir. Shuning uchun ichki va tashqi taqlidni tushunish hamda bosqichma-bosqich egallab borish — bo'lg'usi mutaxassisning kasbiy tayyorgarligi hamda barkamol shaxs sifatida shakllanishining garovidir.
Muloqotga kirisha olmaslikning asosiy sababi — o‘zini-o‘zi ortiqcha yoki past baholash tufayli o'ziga va uni qurshab turgan odamlarga noto‘g‘ri munosabatdir. Buning oldini olish imkoniyatlari mavjud bo‘lib, asosan, quyidagilarga ahamiyat berish ijobiy samara beradi:

1. 
   hamkorlik faoliyatida, muloqotlar tizimi orqali muloqot jarayonining barcha a’zolari o'rtasida insonparvarlik munosabatlarini tashkil qilish, emotsional muhitni taqqoslash imkoniyatini yuzaga keltirish;
   
2. 
   muloqotda ichki munosabatlar tizimida har bir a’zoning qulay mavqeini ta’mi^n^^s^hga qaratilgan tadbirlarni amalga oshirish;
   
3. 
   insonning muloqot xususiyatlari, maromi, usullari, shakllari to‘g‘risidagi axhorotni egallashiga oid maxsus mashg'ulotlarni uyushtirish.
   

4. 
   shaxslararomunosabatlar va muloqot usullariga mo'ljallangan ishbilarmonlik a'yinlari, pairadrama, trening tizimini yaratixh.
   

L. S. Vigotxkiy, A.N. Leontev, A.R. Luriya, D.B. Elkonin tad- qiqotlariga ko‘ra, bolaning daxtlabki ijtimoiy ehtiyojlaridan biri bu — muloqotga niabatan ehtiyojdir. A.V. Zaporojex va M.l. Liaina izlanixhlarida ta’kidlanixhichr, bolalarning kattalar bilan muloqotga kiriahiah ehtiyoji 7 yoahgacha bir nechta boa^qiGhlarda rivojlanib boradi:

1. 
   e'tibor va hayrixohlikka ehtiyoj paydo bo'ladi;
   
2. 
   kattalar bilan hamkorlik qiliah ehtiyoji tug‘iladi;
   
3. 
   awalgi barcha ehtiyojlarning kattalar tomonidan hurmat qiliniahiga ehtiyoj tug'iladi;
   
4. 
   maktabgacha tarbiya yoahidagi bolada atrofdagilar bilan o^aro bir-birini tuahuniah ehtiyoji vujudga keladi.
   

Inaon o'zini idora qiliah., turli vaziyatlarda o'zini tutiah fazilatlari b‘zlaahtiritaybtgan davrda ba’zi bir qaidrlarga rioya qilaa, hamkorlik jarayonida ma’lum yutuqlarga eriahadi:

1. 
   Ijtimoiy hodiaalaming taahqi voqe boHiahi ichki ruhiy holat va uning mazmunini aka ettirib ikki tambnlama aloqa tufayli mazkur jarayon yuzaga keladi.
   
2. 
   Ixtiyoriy, faol diqqatning taahqi obyektlar^ga yb‘nrltirilganligi va
   

toplanganligi turli omillar ta’airi tufayli darajaaini
paaaytiradi, aaabiy holat iahchanlikni kama^ytirib, muloqot maromiga putur yetkazadi.

3. 
   Inaon o'zini erkin, ozod, bema^l hia etiah hialatini o'zlaahtiriahi uchun jiamoniy keakinlik, aaabiy taranglik, aqliy zo'riqiah orqali ko'zlangan maqaadiga yetiahi mumkin (E. G'oziyev. Muomala paixologiyaai. T.2001 23-bet).