M maxsudova muloqot psixologiyasi o‘quv qo‘llanma

Ota-onalik holati (O) — butun mas’uliyatni o'z zimmasiga oluvchi, talablar va shart qo'yadigan, nazorat o'rnatadigan holat. Bu holatning jismoniy belgilari: qoshlarni uyish, ko‘rsatkich barmoqni yuqoriga ko'tarish, qo‘llarni ko‘krakda chalishtirish, «uf» tortish, suhbatdosh yelkasini qoqib qo'yish. Ota-onalik holatidagi kishi ko'pincha quyidagi so‘zlardan foydalanadi: «yaxshilab miyanga quyib ol», «hech qachon...», «unutmagin», «qancha gapirish kerak», «qani qo‘lingni tekkizib ko‘r-chi» (doim, hech qachon, mumkin, mumkin emas so‘zlari ota-onalik holatidagi kishi tomonidan ko‘p ishlatiladi).
Baholovchi fikrlar — qoralash, maqtash ma’nosidagi fikrlar («ahmoq», «jinnivoy», «erkatoyim», «bechoragina» kabi) ota-onalik holatidagi kishiga xos. Ota-onalik holati quyidagilarga bo'linadi: mehribon ota-onalik «MEN»i (yordam beruvchi, to‘g‘rilovchi, ovutuvchi), tanqidchiiik «MEN»i (tanqid qiluvchi, buyruq beruvchi, qo‘rqituvchi).
Katta odam holati (K) — vaziyatni inobatga ola biladigan, boshqalarning manfaatlarini ham e’tibordan chetda qoldirmaydigan, mas’uliyatni o'zgalarning va o'zining o'rtasida adolatli taqsimlay oladigan holat. Bu holatning jismoniy belgisi: tinglayotganda yuz,
13
ko‘z, tananing harakatlanishi (har 3—5 soniyada ko‘zlar pirpirashi). Bolalik holatiga xos qiziquvehanlik va berilib ketish ham katta odam holatidagi inson yuzida aks etishi mumkin. Katta kishi holatidagi inson ko'pineha quyidagi so‘zlardan foydalanadi: «nima uehun?», «kim?», «qanday qilib?», «qachon?», «balki», «menimeha», «mening tushunishimeha» (masalan: «mening fikrimeha, yoshlar kattalarni hurmat qilishlari kerak, shart»).
E. Bern fikrieha, shaxsning yetukligi insonda katta odam EGO holatining qanchalik shakllanganligiga bog‘liq bo'Iadi. Transakt tahlilga ko‘ra, muloqot davomida ishtirokehilar har bir EGO holatga muvofiq keluvehi nuqtyai nazarda turib kontaktga kirishadilar. Ayrim transaksiyalar ijobiy munosabat shakllanishiga, ba’zilari nizoga olib keladi. Transaksiyalar quyidagi turlarga bo'linadi: parallel transaksiyalar — stimul transaksiya va javob transaksiya kesishmaydi (masalan, «katta odam» holatida turib «bolalik» holatiga murojaat qilish, «bolalik» holatida turib «kattalik»ka javob qaytarish); kesishuvchi transaksiya — stimul transaksiya va javob transaksiya kesishadi (masalan, «katta odam» holatining «katta odam» holatiga murojaat qilishi, «ota-onalik»ning «bolalik»ka javob qaytarishi); yashirin transaksiya — bevosita kuzatilayotgan xulq-atvor bilan bog‘liq bo‘lmagan transaksiyadir. Sirti «yaltiroq» bo'lgan jismoniy belgilar, so‘zlar ostiga juda salbiy mazmun yashiringanda shunday transaksiya ro‘y beradi. Ushbu transaksiyalar ikkidan ortiq EGO holat munosabatga kirishishi natijasida ro‘y beradi.
Muloqot pozitiv (ijobiy) tugallanishi uehun transaksiyalar parallel bo'lishi kerak. Kesishuvehi transaksiya nizo va ziddiyatga olib keladi.
Parallel transaksiyaga misol: «oyijon, bu mening qo'limdan kelmaydi», «sen endi katta bola bo'lib qolding, albatta qo'lingdan keladi».
Kesishuvehi transaksiyaga misol: «Sardor, narsalaringni joy-joyiga qo'yib qo‘ysang-ehi», «siz menga xo'jayin emassiz, bu yerda menga faqat onam buyruq bera oladi».
Bolalik holati bolalik davrida paydo bo'ladi va rivojlanadi. Kattalarga taqlid qilish natijasida ota-onalik holati shakllanadi. Kattalik holati esa uzoq yillar davomida hayotiy tajriba orttirish bilan qaror topib boradi.

2.