M. Maxkamova

Demokrat rahbar o‘rni
Avtoritar va demokratik rahbar uslublarini qiyoslash.

Xarakteristika	Rahbariyat uslubi
	Avtoritar (direktiv)	Demokrat
«Kredo», tamoyil	Rahbar-hukmdor boshqarilayotgan — bo‘ysinuvchi	Rahbar-koordinator; boshqarilayotgan — sherik
E’tibor	Mansabi bo‘yicha (rasmiy)	Ish bo‘yicha (real)
Tashkilotchilik darajasi	Ishni bajarilishini to‘la tashkillashtirish	Ishni bajarilishining moslanuvchan tarzini tashkillashtirish
Qaror turi	Yakka qaror qabul qilish	Jamoali qaror qabul qilish
Farmoyish turi	Buyruq	Iltimos
Vakolatning taqsimlanishi	Bajariladigan masala va ular oldidagi javobgarlik taqsimlanadi	Umumiy masala va umumiy javobgarliklar taqsimlanadi
Nazorat turi	Bajarish nazorati	Natijani nazorat qilish

Yuqorida ko‘rib turganimizdek, ishchilarda ta’sir usullari va yo‘llari avtokrat va demokrat uslubda turlicha. Demokrat uslub- da rahbariyat nisbatan kamroq nazorat qiladi va u ishchilar o‘z

ishini haqiqiy yaxshi mutaxassis bo‘lsagina samarali hisoblanadi. Ammo uning ham zaif tomoni mavjud: umumiy yechimga jamoa ancha sekin keladi, bunda rahbariyat butunlay yo qisman ishchilar ustidan nazoratni yo‘qotib qo‘yishi mumkin. Bu uslub hozirgi kunda keng tarqalmoqda.

Liberal uslubdarahbariyat deyarli umuman jamoa ishiga aralashmaydi. Ishchilarga to‘la mustaqillik beradi, individual va jamoaviy ijodga yo‘l qo‘yadi. Bunday rahbar ishchilar bilan doim muloyim, qabul qilingan qarorlardan tez qaytishi mumkin. Liberallar tashabbus ko‘rsata olmaydi. Ular asosan iltimos va undash bilan ish taqsimlaydilar. Boshqaruv funksiyasini bajarish- da passiv, oqim bo‘yicha suzadi desa ham bo‘ladi. Liberal mene- jer kelishmovchiliklardan qo‘rqadi, asosan ishchilar fikriga qo‘shiladi.

Muomaladagi odamlar bilan yumshoqliligi unga real obro‘ga ega bo‘lishiga xalaqit beradi. Bir xodimlar undan ularga yon bosishni talab qiladi. Natijada oshna-og‘aynilik bo‘lishi mumkin. Bu esa rahbar bilan ishchi o‘rtasidagi «masofa»ni yo‘qolishiga olib keladi. Oxir-oqibat liberal uslubdagi rahbar hech ham tashkiliylik qobiliyatini ko‘rsatmaydi. Ishchilar faoliyatini sust nazorat qiladi, uning boshqaruv faoliyati samarasiz.

Aralashmaslik uslubi — aralashmaslik uslubiga rioya qiluvchi rahbar maslahatchi tarzida o‘rin egallaydi, o‘zi ishchilarning g‘oyalarini hayotga tadbiq etish bilan shug‘ullanadi. O‘z fikr va qarashlarini faqat so‘ralsagina aytadi. Bunday yondashuv jamoa a’zolarini ijodiy o‘zini ko‘rsatishini qo‘llab-quvvatlaydi.

Oxir-oqibat hamma narsa boshqaruv qarorini qabul qilish texnologiyasiga olib keladi, xususan menejer:

1. 
   Yakka o‘zi qaror qabul qilib va uni bayon qiladi («haqiqiy avtokrat»).
   
2. 
   Qarorni «singdiradi».
   
3. 
   O‘z g‘oyalarini, fikrlarni bayon etadi va savol berishni taklif qiladi.
   
4. 
   Tekshiruv qarorini taklif etadi.
   
5. 
   Muammo mazmunini yoritadi, farmoish beradi, tak- liflarni baholaydi, qaror qabul qiladi («haqiqiy»).
   
6. 
   Cheklovlarni belgilaydi va xodimlardan qaror qabul qi- lishni so‘raydi.
   
7. 
   Ishchilarni cheklovlarsiz harakat qilishga ruxsat beradi (haqiqiy aralashmaslik uslubi).
   

Shuni aytish kerakki, har bir yuqoridagi uslublar o‘z holicha juda kam hollarda uchraydi. Rahbarni egiluvchanligi ham shun- dadir, ya’ni har bir uslubning afzal taraflarini zarur hollarda qo‘llanishidir.