М. Марупова, Р. Акбаров, Г. Мирзахмедова “фармакогнозия”

Доривор препаратлари. 
Аэрозоль «Пропосоль» (стоматологияда 
ишлатилади), «Пропоцеум» суртмаси (тери касалликларида қўлланилади), 
Баъзан прополисни 30% ли спиртли эритмаси ва сувда эримайдиган биологик 
фаол моддаларининг (полисахаридлар ва бошқалар) йиғиндисини сақловчи 
порошок ҳолидаги препарата ҳам ишлатилади. 
Зулук. 
Тиббиѐтда зулукнинг икки туридан: тиббиѐт (Украина) зулуги 
Hirudo medicinalis 
ва дорихона зулуги – 
Hirudo officinalis 
(бўғимли 
чувалчанглар типига киради) фойдаланилади. 
Зулукнинг танаси чўзиқ ясси, бош томони ингичка бир томонга қараб 
торайиб борувчи бўлиб, 90-100 та халқадан ташкил топтан. Зулукнинг иккита 
сўрғичи бўлади. Битта сўргичи бош томонида бўлиб, ичида оғиз бўшлиги 
жойлашган. Оғзи ичида 3 та жағи бор. Уларнинг ҳар бирида 80-90 тадан 
майда, ўткир тишлар ўрнашган. Зулук бу тишлар ѐрдамида ҳайвон ва инсон 
терисини яралайди, сўнгра сўрғичи билан қон сўради. Зулукнинг иккинчи 
сўрғичи дум томонида бўлиб, унинг ѐрдамида ўрнашиб олади. Бу сўрғичда 
оғиз, жағ ва тишлар бўлмайди. Дум томонидаги сўргичнинг асосий вазифаси 

---

90 
зулукни ҳайвон, инсон танаси ѐки бирор предметга мустаҳкам ўрнашиб 
олишдир. 
Зулук қон сўриш учун олдин сўрғичи ѐрдамида танага ўрнашиб олади 
ва жағини чиқариб, тишлари билан терини тешади. Кейин жағи яна ўз 
жойига қайтади ва қонни оғзи билан сўра бошлайди. 
Қон зулук қорнидаги 10 та чўнтак – халтачага келиб тушади. Битта 
зулук 15-20 г (баъзан 30 г ва ундан кўп) қон сўриши мумкин. Бунда унинг 
танаси 3-4 марта кенгаяди. 
 
Тиббиѐтда қўлланиладиган зулук турлари асосан кўриниши ва ранги 
билан бир-биридан фарқланади. Тиббиѐт зулугининг қорин тарафида турли 
шаклдаги қора доғлар бўлади, устки томонида ингичка, баъзи жойлари 
кенгайган ҳамда томчи шаклли қора доғли тўқ сариқ йўллар бўлади. Тур 
хиллари эса устки томонини оч яшил рангли, қорнини тўқ (қорароқ) рангли 
ва унда тўрт бурчакли оч жигарранг доғлар бўлиши билан фарқланади. 
Дорихона зулуги қорнининг икки четида қора узун йўл ва устки томонида 
иккита тўк сариқ рангли маълум тартибда кенгайган ва торайган йўл бўлади.