M. M. Muhammadsidiqov xalqaro mintaqashunoslik

1 u’ Лфгонистон хукуматининг ташрифи / «Тошкент окшоми» рузномаси,
2004 йил 22 июнь.
251

---

yoqidagi mamlakatlar va xalqaro tashkilotlar soni tobora ko‘payib 
bormoqda.
16.2. Shanxay hamkorlik tashkilotiga a ’zo davlatlaming
tashkilot doirasidagi manfaatlari
Oxirgi yillarda postsovet makonda bir qancha integratsion bir- 
lashmalar tashkil etildi (MDH, GUAM, YevrAzES va b.). Biroq 
sir emaski, bugungi kunga kelib ulaming hammasi ham yuklatilgan 
ishonchni oqlayotgani yo‘q. Shu asnoda hozirga qadar eng muvaf- 
faqiyatli va hayotiy, istiqbolli tashkilot sifatida Shanxay hamkorlik 
tashkiloti o‘zini namoyon qilib kelmoqda. Shanxay hamkorlik tashki­
lotiga a’zo bo‘lib kirgan mamlakatlar o ‘rtasida hududiy bahslar yo‘q. 
Aksincha, anchagina umumiy manfaatlar mavjud. Xususan, Xitoy va 
Markaziy Osiyo mamlakatlari jangovar separatizm va fundamenta­
lizm bilan kurashda sa’y-harakatlami birlashtirish muhim hisoblanadi.
Islom fundamentalizmining shimoliy yo‘nalishda tarqalishi terror- 
chilaming hurujlarini bir necha yil davomida boshidan kechirayot- 
gan Rossiyani xavotirga solmasligi mumkin emas. Rossiya, Xitoy va 
Markaziy Osiyo davlatlari, shuningdek, transport sohasida hamkorlik 
qilishdan juda manfaatdor, zero, aynan ulaming chegaralari orqali 
G‘arb va Sharq hududlarini, Osiyo-Tinch Okeani mintaqasini Yevro­
pa- Atlantika mintaqasi bilan bog‘lovchi yangi transport koridorlari 
o ‘tishi rejalashtirilgan.
Umumiy manfaatlar va yaqin hamkorlik alohida mamlakatlar yoki 
mamlakatlar guruhiga qarshi turuvchi geosiyosiy alyansning tashkil 
topishini anglatmaydi. Moskva Sammitining yakunlovchi Deklaratsi- 
yasida, Shanxay hamkorlik tashkiloti «a’zo davlatlar o‘rtasida o ‘zaro 
ishonch, do‘stlik va yaxshi qo‘shnichilikni mustahkamlash maqsadi- 
da tuzilganligi» va «alohida davlatlar yoki davlatlar guruhiga qarshi 
qaratilgan blok yohud yopiq alyans emas»ligi aytiladi. Shu m a’noda 
0 ‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimovning 
Sammitda nutqidagi ushbu so‘zlangan so‘zlar juda o‘rinlidir: «hozirda 
shakllanayotgan Shanxay hamkorlik tashkiloti xalqaro siyosatning 
konstmktiv organi sifatida shakllanishi zamr, unda Shanxay hamkor­
lik tashkilotiga a ’zo bo‘lgan har bir davlatning manfaatlari inobatga
252

---

olinishi kerak. 0 ‘ylaymanki, bunda mintaqada har qanday bloklararo 
yondashuvlar yoxud to‘qnashuvlaming yuzaga kelishi beunum jara- 
yon bo‘lardi»137. Shanxay hamkorlik tashkiloti Ijrochi kotibi Chjan 
Deguan Toshkentga qilgan safarida shunday deydi: «Shanxay ham­
korlik tashkiloti tinch hamjamiyat hisoblanadi va hech bir tashkilot 
bilan to‘qnashishni xohlamaydi».138
ShHTga a’zo davlatlaming har birida Shanxay hamkorlik tashki­
loti doirasidagi manfaatlari mavjudki, ular bu tashkilotda faol ishtirok 
etishga harakat qilmoqdalar.
Xitoyning mazkur tashkilotdan doimiy manfaatdorligi xususidagi 
fikr shu bilan tasdiqlanadiki, qator xitoylik siyosatshunoslar yangi 
mintaqaviy tashkilot - Shanxay hamkorlik tashkilotining tashkil 
etilishini Xitoy tashqi siyosatining eng muhim yutuqlaridan biri sifa- 
tida baholaydi.
Xitoy Raisining ta ’riflashicha, bu tashkilot na ittifoqchilik, na 
konfrontatsion munosabatlarga asoslanmaydi. Noyob jihati shun- 
daki, butun tarixi davomida harbiy-siyosiy bloklarni tuzmaslik va 
ittifoqlarga birlashmaslikka asoslangan harbiy doktrina tarafdori 
bo‘lgan Xitoy ilk bor mintaqaviy tuzilmani tashkil etish tashabbus- 
kori bo‘ldi.
Shanxay hamkorlik tashkiloti doirasida Xitoy manfaatlari ham 
o ‘z siyosiy strategik maqsadlariga erishish, ham mamlakatning 
barqaror taraqqiyoti uchun iqtisodiy muammolami yechish ehtiyoji 
bilan belgilanadi.
Birinchidan, a’zo mamlakatlar geosiyosiy, iqtisodiy va har­
biy manfaatlarining yaqin istiqbolda ushbu mexanizm doirasida 
ko‘ptomonlama hamkorlikni o‘matish va mustahkamlash uchun 
o ‘zaro mos kelishi.
Ikkinchidan, Xitoy tashkilotning ikki a ’zosi - Rossiya va Tojikis- 
ton Respublikasi bilan chegara bahslarini tartibga solish masalasini 
yakunlanishiga qadar a’zo mamlakatlaming diplomatik va harbiy