M. M. Muhammadsidiqov xalqaro mintaqashunoslik

269

---

Federatsiya 
(lot. «foederare» - ittifoq bo‘lib mustahkamlash) -
davlat tuzilishi shakllaridan biri. Federativ davlatlar murakkab tuzil- 
ishga ega davlatlar deb ham yuritiladi.
Feminizm 
- ayollarning siyosiy huquqlarda erkaklar bilan 
tenglashish.
Fors-major 
(act o f God force - «Tangri qudratining natijasi») -
yong‘in, tabiiy ofat, urush kabi kutilmagan, tabiiy ofatlar natijasida 
tomonlardan biri o‘z majburiyatlarini qisman yoki to‘liq bajara olmay 
qolishi.
Fundamentalizm 
- atamasi ilk bor rasmiy ravishda 1908-yilda 
AQSHning Kalifomiya shtati protestantlari tuzgan «Xristian dinining 
fundamental tushunchalari konferensiyasi» tomonidan qo‘llanilgan.
Xalqaro va ichki siyosat - 
bir vaqtning o‘zida ham ichki, ham 
xalqaro aspektga ega bo‘lgan davlat siyosatini ko‘rsatish (namoyon 
etish uchun ilmiy ibora sifatida fanga kiritilgan atama.
Xalqaro munozara -
davlatlararo yoki boshqa xalqaro huquq 
subyektlari o ‘rtasidagi kelishmovchiliklar, shuningdek, tinchlik 
va xavfsizlikni xavf ostiga qo‘yilishi mumkin bo‘lgan vaziyatlarda 
huquq m e’yorlariga muvofiq, tinchlik vositalari bilan hal qilinadigan 
muzokaralar, tomonlar maslahati, tekshiruv, yarashish, vositachilik, 
xalqaro arbitraj, sud ish ko‘rishi va boshqalardir. Xalqaro muammo- 
laming tinch yo‘l bilan hal qilinmasligi tomonlar o‘rtasida qurolli ni- 
zolar (urush) paydo boiishining dastlabki sharti bo‘lishi ham mum­
kin.
«Xalqaro munosabatlar» tushunchasi va mezonlari 
- ijtimoiy 
munosabatlaming o ‘ziga xos turi bo‘lib, ijtimoiy hayotning turli so- 
halari - iqtisodiy ayirboshlashdan to sport musobaqalarigacha boMgan 
jabhalami qamrab oladi. o ‘z xususiyatiga qarab, xalqaro munosa­
batlaming ishtirokchisi bo‘lgan ma’lum ijtimoiy birlikka xos 
mu-
nosabatlardan farq qiladi. ishtirokchilari turlicha bo‘lgan davlatlar, 
nodavlat birlashma va individlar uning tarkibiga kiradi. (odamlar) 
Xalqaro munosabatlar yoki ijtimoiy hayot sohalari - iqtisodiy, siyosiy, 
harbiy strategik, madaniy, mafkuraviy munosabatlar yoki ulaming 
ishtirokchilariga qarab, davlatlararo, turli xalqaro tashkilotlar, trans- 
milliy korporatsiyalar o ‘rtasidagi munosabatlar bo‘yicha sinflarga
270

---

bo‘linadi. Xalqaro munosabatlar rivojlanishi darajasiga qarab, ular 
baland, o ‘rtacha yoki past darajalarga ajratiladi. Biroq, xalqaro muno- 
sabatlami geopolitik mezonlar asosida global hamda submintaqaviy 
(mas., Karib havzasi mamlakatlari) darajalarga ajratish juda samarali 
hisoblanadi. Keskinlik darajasi nuqtai nazaridan xalqaro munosabat- 
laming turli - barqarorlik va notinchlik, ishonch va adolat, hamkorlik 
va janjal, tinchlik va urush holatlari bo‘lishi mumkin.