M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

2- §. Cho‘zilish  va  siqilishda  ichki  kuchlar epyuralarini  qurish 

 

Agar tashqi kuchlar ta’sirida sterjen ko‘ndalang kesimida faqat 

bo‘ylama  ichki kuch 

N

 hosil bo‘lsa, bu holda  cho‘zilish yoki siqilish 

deformatsiyasi paydo bo‘lib, bu holat markaziy cho‘zilish yoki siqilish 

deyiladi. Cho‘zilish va siqilishda faqat 

N

 

kuchining epyurasi quriladi. 

Shartli ravishda cho‘zilishga doir barcha kattaliklarni (+), 

siqilishga doir  kattaliklarni esa (–) ishora bilan qabul qilamiz. 

1-misol. 

Berilgan sterjen (2.1

a

-rasm)  uchun bo‘ylama kuch

  N

 

ning epyurasi qurilsin. 

3

1

=

l

m, 

1

2

=

l

m,  P

1

= 4 tk,  P

2

 =  6 tk. 

Tayanchdagi reaksiya kuchi 

R

1

 

ni aniqlaymiz (bu tayanchda  

gorizontal reaksiya kuchi va reaktiv moment 0 ga teng bo‘ladi): 

 

 

∑

 Z

1

 = - P

1

+ P

2 

+ R

1

 = 0,       R

1 

= P

1

 – P

2

 = 4tk – 6tk = - 2tk

 

 

Yechimdagi (–) ishora tayanch reaksiyasining haqiqiy yo‘nalishi 

shaklda ko‘rsatilgan yo‘nalishga qarama-qarshi ekanligini bildiradi.  

Agar 

R

 reaksiya kuchida strelka ikki tomonga yo‘nalgan bo‘lib, 

bitta yo‘nalishga (x) belgi qo‘yilgan bo‘lsa, u holda bu yo‘nalish 

reaksiya kuchi qiymatini  topishdan oldin  qo‘yilgan yo‘nalish bo‘lib, 

belgi qo‘yilmagan yo‘nalish reaksiya kuchi qiymati topilgandan keyingi 

haqiqiy yo‘nalishdir. Bu holda R

2

=2tk bo‘ladi. 

Bu sterjenni 2 ta uchastkadan iborat deb qarash mumkin. 

1. Sterjenning I uchastkasidan (0 

≤

  z

1

 

≤

 

1

l

) kesim (2.1

b

- rasm) 

o‘tkazib pastki qismini qoldiramiz (2.1

d

-rasm), yuqori qismini esa 

tashlab yuboramiz (2.1

b

-rasm). Tashlab yuborilgan qismining ta’sirini 

N

1

 

 ichki kuch orqali belgilaymiz va uni cho‘zuvchi deb hisoblab, 

qoldirilgan qismi uchun muvozanat shartlarini yozamiz: 

∑

 Z

1

 = N

1 

– P

1

 = 0,  bundan    N

1

 = P

1

 = 4 tk  bo‘ladi.

  

---

 

29

 

 

2.1-rasm. Bir nuqtaga ta’sir etuvchi kuchlar ta’sirida sterjenning 

cho‘zilishi va siqilishi: 

a) berilgan sterjen; b) o‘tkazilgan kesimlar; d), e) qoldirilgan uchastkalar;                 

f) bo‘ylama kuch epyurasi. 

 

Hosil bo‘lgan natijani

 

N

1

=

f

(z

1

) funksiyasi ko‘rinishida 

ifodalaydigan bo‘lsak, unda 

z

1

 

ordinata nolinchi darajada ishtirok 

etmoqda. Bu esa sterjenning 

l

 – uchastkasida 

N

1

 bo‘ylama kuchni 

butun 

l

 – uchastka uzunligi bo‘ylab o‘zgarmas ekanligini  bildiradi. 

2. Sterjenning  II – uchastkasidan 

)

0

(

2

l

≤

≤

z

 kesim (2.1

b

-rasm) 

o‘tkazamiz. Bu yerda kesimning yuqori qismini qoldirib, pastki qismini 

tashlab yuborish qulayroq (2.1

e

-rasm) bo‘ladi. Tashlab yuborilgan 

qismining ta’sirini 

N

2

 bilan belgilab, muvozanat shartlarini yozamiz: 

∑

 Z

2 

= N

2 

+ R

1

 = 0, bundan   N

2 

= -P

1 

= -2tk bo‘ladi. 

Yechimdagi (–) ishora