M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

Kuchlanishlarning turlari.

 Biror jismning kesimini ko‘raylik 

(1.11-rasm). Kesimdagi 

K

 nuqta atrofidan elementar yuzacha 

Δ

F

 ni 

ajratamiz. Shu yuzachaga ta’sir qilayotgan ichki kuchni 

Δ

R

r

 deb 

belgilaymiz. Bu holda quyidagi kattalik 

F

R

Р

r

o

Δ

Δ

=

'

,

 

Δ

F

 yuzachadagi 

o‘rtacha kuchlanish deb olinadi. 

 

 

 

1.11-rasm. Jism ko‘ndalang kesimidagi kuchlanish. 

 

---

 

23

Δ

F

 yuzachani kichraytira borib 

K

 nuqtaga intiltiramiz, ya’ni 

(ko‘rilayotgan muhitimiz uzluksiz bo‘lganligi sababli ) 

Δ

F 

→

 0

 bo‘lsa u 

holda  

0

lim

→

Δ

F

P

F

R

r

r

=

Δ

Δ

 

natija

 

vektor kattalik bo‘lib, sterjen kesimining 

K

 

nuqtasidagi to‘la kuchlanishni ifodalaydi. Demak kuchlanish  

kuch/yuza

 

o‘lchov birligida o‘lchanar ekan. Kuchlanish odatda 

kgk/sm

2

, kgk/mm

2

, 

N/mm

2

, kN/sm

2

, Pa, MPa

 va x.k.z.larda  o‘lchanadi. Demak, kuchlanish 

vektor kattalik bo‘lib ichki kuchlarning yuza birligidagi miqdori  ekan.  

To‘la kuchlanishning kesimga perpendikulyar o‘qdagi proeksiyasi 

normal kuchlanish 

σ

 (sigma), kesimda yotuvchi o‘qdagi proeksiyasi esa 

urinma kuchlanish 

τ

 (tau) deb ataladi (1.12-rasm) 

 

 

1.12-rasm. Yuzadagi normal va urinma kuchlanishlar. 

 

Kesimda hosil bo‘ladigan kuchlanishlar (normal yoki urinma 

kuchlanishlar)  yuzaga ta’sir qilayotgan ichki kuchlarning tashkil 

etuvchilariga  va kesimning bo‘ylama o‘qqa nisbatan joylashishiga 

bog‘liq. Masalan: bo‘ylama kuch 

N

 va eguvchi moment 

M

eg

 

ta’sirida 

sterjen ko‘ndalang kesimida faqat normal kuchlanish, ko‘ndalang kuch 

Q

 va burovchi moment 

M

bur

 ta’sirida urinma kuchlanish paydo bo‘ladi.  

Sterjen ko‘ndalang kesimi bilan mos kelmaydigan kesimlarda 

kuchlanishlarning boshqa komponentalari ham hosil bo‘lishi mumkin.