M. M. Axmetjanov, sh sh. Olimov, S. S. Avezov. P e d a g o g I k mahorat

So‘z yasalish me’yori
. So‘z yasovchi qo‘shimchalarning tovush jihatidan 
to‘g‘ri qo‘llashdir. Chunonchi, bolali uy bozor deyish o‘rnida, bolalik uy bozor 
deyiladi, keyingi fikrga –lik qo‘shimchasi noto‘g‘ri qo‘llanganligi so‘z yasalish 
me’yorining buzilganligidir .
6. 
Imloviy me’yor
. Imloviy me’yorda yozma nutqda so‘zlarning to‘g‘ri 
yozilishi, imlo qoidalariga mos tushishi nazarda tutiladi. YOzma nutqda “O‘zbek 
tilining imlo qoidalari” asos bo‘ladi.
7. 
Uslubiy me’yor
. So‘zni uslubiy me’yorga asosan o‘rinli qo‘llash anglashiladi. 
Chunonchi, kun so‘zlashuv uslubida qo‘llansa, quyosh-ilmiy uslubda, oftob-badiiy 
uslubda qo‘llanishi joizdir. Binobarin, sinonimlardan to‘g‘ri foydalanish, fikrni uslubiy 
jihatdan o‘rinli ifoda eta olish talabi ushbu me’yorning o‘ziga xos talabidir. Xullas, 
adabiiy til qoidalari va me’yorlari keng tarmoqli tushuncha bo‘lib, u og‘zaki va yozma 
nutqning o‘ta murakkab qurilish asosida yuzaga kelishini, uning ijtimoiy so‘zlashuv 
guruh tilidan tubdan o‘zgartirilgan, qat’iylashgan va sayhallashgan qoidalar bilan 

---

142 
qurilishini talab etadi.
Nutq madaniyatining sifati, go‘zalligi yoki saviyasi, eng avvalo, uning adabiy til 
mezonlariga qay darajada e’tibor qilinganligi, ahamiyat berilganligi bilan o‘lchanadi. 
Binobarin, “Nutq madaniyati” fanining ilmiy atamalariga aylangan nutqning to‘g‘riligi, 
aniqligi, mantiqiyligi, ifodaliligi, ta’sirchanligi (obrazliligi) o‘rinliligi (jo‘yaligi) kabi 
sifatlari ham mavjudki, bu nutq mezonlari bevosita so‘zlovchining tinglovchi bilan 
muloqot vaqti, kommunikativ munosabati jarayonidagi faoliyatining adabiy til 
mezonlariga muvofiqligi bilan belgilanadi. Nutq jarayonida ulardan biri o‘z 
me’yoridan chetlashsa, nutq madaniyatiga raxna solinadi. 
Quyida ana shu nutq me’zonlari va sifatlarining o‘ziga xos ma’no- 
xususiyatlarini tavsiflaymiz. 
Nutqiy madaniyatning asosiy belgisi so‘zlovchining fikrini to‘g‘ri, mazmunli 
ifoda eta olish mahoratidir. Bu esa uning adabiy til me’yorlariga qat’iy rioya qilish 
bilan uzviy bog‘liq. So‘zlovchining adabiy tilning fonetik, talaffuz, lug‘aviy, so‘z 
yasalishi, grammatik, uslubiy qoidalarga qat’iy rioya qilib bayon etgan og‘zaki yoki 
yozma nutqiga to‘g‘ri nutq deyiladi. 
To‘g‘ri nutq tuzish uchun so‘zlovchi adabiy tilning quyidagi talablarini chuqur 
va atroflicha egallab olishi zarur: 
1.