M. J. Mut alipova

Tez  aytishlar 
-   xalq  og‘zaki  ijodining  juda  qiziqarli  janrlaridan 
bo‘lib,  ma’lum  so‘z,  so‘z  birikmasi  yoki  tovushni  to‘g‘ri  talaffuz 
qilishga,  xotirani  mustahkamlashga  va nutqni  o ‘stirishga  mo‘ljallangan. 
Quyidagi misollami tez aytishga urinib ko‘ringchi:
■  Qishda kishmish pishmasmish, pishsa kishmish qishmasmish.
■ Namanganda  usta  Muso  puch  pistafurushning  oltmish  uch  pud 
pistasi  bor  ekan.  Oltmish  uch  pud  puch  pistasi  bo‘lsa  ham  o ‘sha  usta 
Muso puch pistafiirush, oltmish uch pud pistasi bo‘lmasa ham o ‘sha usta 
Muso puch pistafurush.
■  0 ‘ktam  ko‘m-ko‘k,  ko‘rkam  ko'klam  rasmini  ko‘p  ko‘k  qalamda 
chizmoqchi.
■  Qurilishga terak kerak, demak terak ekish kerak.
■  Oydinga  oynadan  oldin  oy  mo‘raladi,  keyin  Oydinga  oynadan 
oyisi  mo‘raladi.
■  Saharlab shahardan hasharga bordim,  shahardan hasharga saharlab 
bordim.
■  Haskash hashakni hash-pash deguncha haskashlaydi.
■ Zang bosganga rang yuqmas, rang yuqqani zang bilmas.
■ Kishmish yegan kishining tishi qamashmasmish.
Masai 
-   arabcha  «namuna»  so‘zidan  olingan,  unda  voqelik 
o‘simlik,  hayvon,  ba’zan  inson  obrazlari  orqali  tasvirlanadi.  Masai 
ta’limiy-tarbiyaviy  mazmunga  ega  bo‘lgan,  ko‘proq  maishiy-axloqiy, 
ijtimoiy-siyosiy  mavzulardagi  kichik  hikoyachalardan  iborat.  Ko'proq 
achchiq kesatiq, piching ustun keladi.
40

---

Askiya 
-   arabcha  «zakiy»  so‘zining  ko‘plik  shakli  «askiyo»  so‘zi- 
dan olingan bo‘lib, «zehni o'tkir, so'zamol, zakovatli»  ma’nolarini bildi- 
radi.  Askiya  ommaviy janr hisoblanadi,  odatda xalq  sayillarida,  to‘ylar- 
da  va  boshqa  marosimlarda  ijro  etiladi,  hozirjavoblik,  ziyraklik  va  do- 
nishmandlikni,  til  boyligini,  badiiy  estetik  didni  talab  qiladi.  Askiyada 
tanlab  olingan  mavzu  atrofida  kulgu  uyg‘otiladi.  Dunyodagi  birorta 
xalqda og‘zaki  ijodning  askiya turi yo‘q.  Bu hoi o‘zbek tilining boyligi, 
ifoda  imkoniyatlarining  ko‘pligi,  ta’bi  nozik  va  serzavqligidan  dalolat 
beradi.