М. Г. Давлетш ин, Ш. Д устм ухам едова, М. М авлонов, С. Т уйчиева, М. Д ж ум абаева


Илк давридаги болаларнинг етакчи фаолият тури - предметларни урганиш



Download 5,06 Mb.
Pdf ko'rish
bet32/93
Sana02.07.2022
Hajmi5,06 Mb.
#730775
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   93
Bog'liq
Ёш ва педогогик психология

Илк давридаги болаларнинг етакчи фаолият тури - предметларни урганиш
хисобланадн. 
Гудаклик давридаги болаларга нисбатан, илк болалик давридаги 
болалар атроф мухитдаги нарса ва ходисаларга нисбатан купрок кизикиш билан
33


карайдилар. Агар, гудак бола кулига ушлаган нарсани оддий харакатлар билан 
кузатса, 2-3 ёшдаги бола шу предмет кисмларини диккат билан урганганидан 
сунггина, у3 амалий фаолиятида ишлата бошлайди. Болани дастлаб, айн и шу 
предметларнинг к у л л а н и т вазифаси, мохикти кизиктириб, у уз саволига жавоб 
олиш м аксадида купинча катталарга 
иБу нима?»
деган савол билан мурожаат 
киладилар. 3 ёшлар арафасида предметларнинг Еазифаларини тула узлаш тирган 
болалар, уз уйинларида, шу предметлардан максадскз фойдаланиб колмай, балки 
уларни уз вазифаларига кура ишлатадилар хам. Боланинг нутки у 1,5 ёшга етгунгача 
бирмунча секинлик билан ривожланади. Бу давр ичида у 30-40 та суздан, то 100 
тагача сузни узлаштиради, лекин уларни амалиётда жуда кам куллайди. 1,5 ёшдан 
бошлаб эса, унинг нутки жадал ривожлана бошлайди. Энди бола предметларнинг 
номларини айтишларини сурабгина колмай, балки бу сузларни узи талаффуз этиш га 
хам харакат килади. Нуткининг рнвожланиш даражаси жадаллашади. 2 ёшларнинг 
охирларига бориб, бола 300 тагача, 3 ёшларнинг охирларига бориб эса, 500 дан то 
1500 тагача сузни уз нуткида ишлата олади, Ш унингдек, сузларни хам аник 
талаффуз этиб, жумлаларни тугри туза оладялар. 
1,5 -3
ёшлар нуткнинг 
ривожланиши учун сензитив давр хисобланади. Бола билан суслашаётганда катгалар 
сузларни аник талаффуз этишлари ва боладан хам аник талафузни талаб этишлари 
лозим.
3.3. 1-3 ёш ли б о л ал ар н и н г ак л и й р и вож лан и ш и
Илк болалик давридан бошлаб бола уни ураб турган предметларнинг 
хусусиятларини вау л ар орасндаги оддий богликликларни англашга харакат килади.Бу 
давр аклий ривожланишнинг асосини, идрок ва тафаккур хзракатларннинг янги 
куринишларини ташкил этади. i ёшли бола предметларни изчил, системали равишда 
куриб чика олмайди. У асосан предметнинг кандайдир бир кузга ташланиб турадиган 
белгисига уз эътиборини каратади ва предметларни шу белгиларига кура танийди. 
Кейинчалик янги идрок харакатларининг эгалланиш и боланинг гфедметли 
харакатларини бажаришдан куз билан чамалаб, харакат килишига утишда намоён 
булади, энди у предметнинг булакларини ушлаб курмасдан, балки чамалаб идрок 
эта олади. 2,5-3 ёш ли бола катгаларнинг курсаттан намунаси, ранги, шакли ва 
катталигига кура, айнан шундай предметларни чамалаб, идрок этган холда тугри топа 
олади. Болалар аввал шаклига, сунгра катталигига ва у и дан кейингина рангига караб 
ажрата оладилар. Бу жараёнда бола бир хил хусусиятга эга булган жуда куп 
предметлар мавжудлигини тушуна бошлайди. Лекин, бола раем чизишни бошлагани 
даврида предм етларнинг рангини эъти б орга олм айди ва у зига ёкадиган 
ранглардан фойдаланади. Тадкикотларнинг курсатишича 2,5-3 ёшли бола 5-6 та 
шаклни (дойра, квадрат, учбурчак, тугрибурчак, купбурчак) ва 8 хил рангни (кизил, 
ковок сарик, сарик, яшил, кук, сиёхранг, ок, кора) идрок этиши мумкин. Ранг ва 
шаклларнинг максадга мувофик ишлатилиши ж ихатидан турли хил нарсаларда 
турлича нам оён булиши сабабли, бу ёшдаги болалар уларни идрок этганлари билан 
уларнинг номларини аник билишлари ва уз нугкларида ишлата олишлари бирмунча 
кийинрок. 
Катгаларнинг бу ёшдаги 
болалардан 
ранг ва шаклларни эслаб
34


колишларини талаб этишларн нотугридир, бунинг 
у ч у н
мос давр 4-5 ёшлар 
хисобланади.
Б ола 3 ёш игача узлаш тирган сузлар асосан предмет с а х.аракатларнинг 
номларини билдиради. Номлар асосан унинг вазифасини англатади, бунда 
предмет ёки харакатнинг ташки куриниши узгарса хам унинг номи узгармайди
Ш унинг учун хам бола нредмегларнинг номларини ишлатилишини вазифаларига 
боглаган холда тез узлаштиради.
Илк болалик даврининг бош ларига келиб, болада биринчи тафаккур 
операциялари юзага келади. Буни бола бирор предметни олишга харакат кила 
олганидан сунг, уни синчиклаб урганишида куришимиз мумкин. Уларнинг 
тафаккурлари. асосан, кургазмали -харакатли булиб, у атроф оламдаги турли 
богликдикларии урганишга хизмат килади. Узидан узокрок турган коптокни бирои- 
бир узунрок нарса билан итариб юбориш мумкинлигини курган бола, энди 
мустакил равиш да диван тагига кириб кетган коптокни таёкча ёрдамида олиш 
мумкинлигини 
тафаккур 
эта 
олади. 
Бу 
даврдаги 
болалар 
тафаккурида 
умумлаш тириш катта урин тутади. Умумлаштиришда нутк мухим ахамият касб 
этади. Масалан, соат дейилиши билан бола кул соатини ёки девордаги осма соатни 
хам тушуниши мумкин. Лекин, улар турлича булганлиги боне, уларда умумийликни 
топиш бола учун кийинрок хисобланиб, бу борада фикрлаш ёрдамга келади ва 
умумлаштиришни ташкил этади,
<^2-3 ёшли болалар маълум бир предметларнинг урнига уларнинг урнини босиши 
мумкин деб хисоблагаи бошка нарсалардан хам фойдаланадилар. Масалан, уйин 
жараёнида бола чупни кошик еки термометр урнида, ёгочдан ясалган кроват ёки 
машина урнида фойдаланиш и мумкин. Бир предм етни бош каси урнида куллаш 
м у м ки н ли ги н и англаш , 
бола 
учун 
атроф -олам н и
билиш , 
урганишидаги 
ахамиятли бурилиш хисобланади ва у дастлабки тасаввурларини юзага келтиради. Бу 
ёшдаги болалар энди, аста-секинлик билан катталар айтиб бераётган эртак, вокеа 
ёки хикояларни, шунингдек раемда чизилган нарсаларни тасаввур эта о л ад и л ар . 
Э р т а к л а р н и
эш итиш
ж а р а ё н и д а
бола 
эр та к
кахрамонларнни 
кимгадир 
ухшатишга харакат килади, баъзида эса у узи мустакил эртак ёки хикояларни тукий 
олиши хам мумкин. Илк болалик даврида хотира билишдаги асосий вазифа 
хисобланиб, у билишнинг барча куринишларини ривожланишида иштирок этади. Бу 
даврда боланинг хотираси жадал ривожланади. Боланинг хаётий тажрибаларни 
узлаштиришида дастлаб харакатли, эмоционал ва образли хотира иштирок этади. Бу 
борада харакатли ва эмоционал хотира устунлик килади, Х отира бу ёшда асосан 
ихтиёрсиз булади. Бу даврдаги болаларга куп китоб укиб бериш натижасида улар 
эртак, шеър ва хикояларни эслаб коладилар, лекин бундай эслаб колиш боланинг 
умумий аклий ривожланнш идан хам , хотирасининг индивидуал хусусиятидан хам 
далолат бермайди. Бу илк болалик давридаги болаларнинг барчасига хос булган нерв 
системасининг умумий эгилувчанлиги натижасидир. Узи ва атроф хаёти хакидаги 
вокеа ва ходисаларда кетма-кетлик борлиги учун хам уларни хали тулик равишда 
хотирасида саклаб кола олмайди.
35



Download 5,06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   93




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish