М еханика грунтов, вклю чает в себе вопросы, касаю щ иеся видам и классиф икациям грунтов, их

8.3. M uxandis-geologik va gidrogeologik izlan ishlam in g
2-bosqichi
Izlanishning bu bosqichidagi izlanuvlar 1-bosqichdagi hulosalarga qurilish 
uchun ajratilgan m aydon ko'lam i b o 'y ich a aniqliklar kiritib, ulam i to'ldiradi.
U shbu bosqichda loyihalanuvchi iishool k o 'lam i b o 'y la b grunt qatlam larining 
qirqim lari chiziladi va uni mufassal o'rg an ilad i. Zavod m o 'rilari, m etall eritish 
o'choqlari, 
yem -xashak om borlari va shunga o'x sh ash inshootlar quriladigan 
joylarda zam inlam ing siqiluvchan qatlam i qirqim larini chizish tavsiya etiladi.
Q urilish m aydoni bir jin sli qatlam dan tashkil topgan b o 'ls a , b urg'i 
chuqurlarini har 100 m ga bittadan qazish tavsiya etiladi. A gap ular serqatlam , yoki 
yer ostida b o 'sh qatlam lar uchrasa, chuqurlar orasi 20 m. gacha qisqartirilishi 
m um kin.
B u rg 'i q u d u g 'i va shurflar chuqurligi zam inning siqiluvchan qatlam iga qarab 
belgilanadi. Q oya jin sli qatlam larga duch kelinsa, qoyani 0,5-1,0 m gacha 
burg'ilanadi.
Izlanishning b u bosqichida avval boshlangan tekshiruv ishlari davom 
ettiriladi. 
Bunda geologik nuqtai nazaridan m aydonning tuzilishiga qarab shurf 
va quduqlar soni 30-40 % ko'paytirilishi m um kin. U lardan tajriba tadqiqotlari 
uchun q o 'sh im ch a nam unalar olinadi. Izlanuvlam ing 
1- bosqichida olingan 
m a ’lum otlam i yanada chuqurroq tahlillash m aqsadida tajriba ishlari (suv so'rish, 
suv quyish, gruntning yuk k o 'tarish qobiliyatini yahlit yuklar yordam ida sinash va
119

---

h. к.) belgilanadi. B a’zi hollarda, yani uskunalar poydevorlarini loyihalashda 
g runtlam ing tekis va notekis zichlanish koeffitsiyentlarini aniqlash talab etilishi 
m um kin. B unday talablam i am alga oshirish tegishli poydevom ing ishlash sharoitiga 
bogMiq. S u n ’iy zam inlar va qoziqli poydevorlar qoMlashga oid izlanuvlar alohida 
dastur asosida dala sharoitida (qoziq qoqish, gruntlam i shibbalash, ularga turli 
qorishm alar yuborish v. h.) olib boriladi.
Inshoot qurilishi lozim boMgan jo y n i boshqa yerga k o ‘chirishga to ‘g ‘ri kelsa, 
yoki 
m urakkab geologik sharoit yuzaga kelsa, yangi qurilish m aydoniga xos 
gruntlar tarkibi va ulam in g b a ’zi m ezon ko'rsatkichlarini yangitdan aniqlash lozim 
boMadi. B unday ishlam ing hajm i a w a lg i izlanish natijalariga bogMiq.
8.4. M u h an d is-g c o lo g ik iz la n is h la r
D a s tla b k i izlan ish . H ozirgi davrda respublikam izning barcha m aydoni oz 
yoki k o ‘p darajada geologik nuqtai nazardan o 'rg an ib chiqilgan. Bu o 'rg an ish lar 
kundalik m atbuotda, yoki tegishli ilm goh,ham da m uassasaning nashrlarida qayd 
etilgan. U lam ing barchasi adabiy ashyo deb yurililadi. Shu bilan bir qatorda b a ’zi 
geologik va gidrogeologik izlanishlam ing natijalari m a ’lum sabablarga k o 'ra 
m atbuotda chop etilm agan boMib, ular tegishli korxonalar arxivlarida saqlanadi va 
qoM yozmalar deb ataladi.
M u h a n d is-g c o lo g ik ta s v ir m a jm u a s i. M uhandis-geologik tasviri m ajm uasi 
um um iy izlanishlam ing asosiy qism laridan birini tashkil etadi. Shu bilan birga u 
y er sharining ustki qism ini o'rganishdagi m uhim usullardan biridir.
Jam iki m uhandis-geologik tasvirlam ing asosiy m aqsadi, loyihadagi inshootni 
bunyod 
etish jarayonida uchraydigan um um iy m uhandis-geologik hodisalam i 
aniqlashdan iborat. M uhandis-geologik tasvir m ajm uasi quyidagilam i o 'z ichiga 
oladi: qurilish tegrasining shart-sharoitlari (siljish, cho'kish, o'pirilish hodisalari, 
zilzilalar) va qurilish m aydoni gruntlarining hossalari. Izlanish vaqtida gruntlardan 
nam unalar olinadi, quduqlardagi suvning holati o 'lchanadi, to g ' jinslarining bir- 
biriga nisbatan joylashuvi aniqlanadi. Turli o 'x sh ash sharoillarda olib borilgan 
qurilishlardan olingan m a ’lum otlar ham m uhandis-geologik tasvir m ajm uasining 
asosiy b o 'lag i b o 'lib xizm at qilishn m um kin. Ilgari barpo etilgan va hozirgi vaqlda 
foydalanishda b o 'lg a n inshootlam ing holati (cho'kish, yorilish, egilish, suv sizdirish 
va. h.) kuzatiladi. Shuningdek, bu inshootlarda q o'llanilgan poydevorlarning turi va 
ulam i barpo etishda yuz bergan qiyinchiliklar o'rganiladi. O lingan m a ’lum otlam ing 
barchasi har tom onlam a lahlillanib, yer sathini yorituvchi (topografik) ham da 
geologik xaritalarga lo'planadi. Shuning uchun ham m azkur izlanishlam ing yakuni 
bo 'lib m uhandis-geologik tasvir haritasi xizm at qiladi.
T o g 1 jin s la rin i o 'rg a n is h . Izlanuvlam ing 2- bosqichida hal etiluvchi asosiy 
vosila 
bo’lib tog' jinslarini o 'rganish bilan b o g 'liq geologik izlanishlar xizm at 
qiladi.
X ozirgi vaqtda to g ' jinslarini o 'rg an ish quyidagi usullar yordam ida olib 
boriladi: usti ochiq y o 'la k la r, shurf, b u rg 'ilash , zovur va yer osti y o 'lag i va. h.k.