|
E~*--- ---- '--- ---------
L
Asbob
Л/ш
?
*
- A
yS.
Asbob
\ \ AabobV-*J
-«
■
T
j
,
I
SM
Asbob
WfZxfteSbm
-------1-1 + -
Idlah tubl
АГ~ЛВҒ.Г..
15.5-rasm. Dinamik bosimning
qatlam chuqurligi bo’lylab
o'zgarishi
(qum n=44%, as=1000 mm/c2)
1 9 5
Grunt shart-sharoitlarini hisobga olgan holda ayrim qurilish maydonlarining seysmik mustahkamligini aniqlash
15.2-jadval
Gruntning
zichligi,
Gruntning
ichki ish
Gruntnig
bog’la
Muvozanat
tezlanishi
Qurilish maydoni
Grunt qatlam lari
N/m3
qalanish
burchagi,
grad.
nish
kuchi,
MPa
Grunt
sirti da
yuk
yo’q
Yuknin
g
miqdor
i
0,1
MPa
Seysmik
mustahkamlik
koeffitsiyenti
Maydonga mos
keluvchi seysmik
koeffitsiyent
56 xonali 4 qavatli turar
joy binosi
lyossimon qumli
loy
15,5
25
0,025
940
3010
1,5
0,066
9 qavatli turar joy binosi
lyossimon loyli
qum va qum
15,0
26
0,0097
478
2720
1,36
0,074
5 qavatli ma’muriy bino
qumli loy va loyli
qum
18,0
25
0,014
509
2208
1,14
0,088
9 qavatli o’quv binosi
qumli loy va !oy
17,0
26
0,007
362
2420
1,21
0,083
Transport binosi
qumli loy va qum
16,0
18
0,010
404
1770
0,88
0,114
Siljishga qarshi mustahkamlik ko’rsatkichlari zarralari bog'langan gruntlarda
sochiluvchan gruntlarga nisbatan ancha murakkab xususiyatga ega.
Bu
murakkablik bog’lanish kuchlarini
umumiy holda yumshoq (cK) va bikr
bog'lanishlardan
(s*)
tashkil
topishi
va
ulaming
tabiati
yetarlicha
o‘rganilmaganligidadir.
Shu bilan birga ba’zi gruntlarda yumshoq, ba’zilarida esa bikr bog'lanishlar
siljishga mustahkamlikni asosiy belgilovchi sifatida namoyon bo’lishi ma’lum.
Turli gruntlar ustida olib borilgan izlanishlar natijasida shu narsa ma’lum
bo'lganki,
namlangan
va
o‘ta
namlangan
gruntlaming siljishga
qarshi
mustahkamligini asosan yumshoq holatdagi bog'lanishlar ifodalaydi. Shuning
uchun siljituvchi seysmik zo'riqishlar ta’siridagi gruntning qarshiligini o'rganishda
yumshoq bogManishga etibomi qaratish lozim. Yumshoq bog'lanishlar esa, o ’z
navbatida, zarra sirtini o'rab turuvchi suv qobig’idagi molekulalaming tortilish
kuchiga bog'liq.
Hozirgi zamon elektrkinetik nazariyasi grunt zarralarini o'rab
turuvchi 3
turdan iborat suv qobiqlari mavjudligini e ’tirof etadi (1.6-rasmga qarang):
1) o'ta qattiq bog'langan ichki qobiq
elektr-molekulalar tortish kuchlari
yordamida o'n mingdan ortiq kuch bilan zarra sirtiga bog'langan;
2) bo'shroq bog'langan o'rta qobiq - elektr tortish kuchining susayishi oqibatida
bog'lanish kuchi nisbatan sust,
zarra sirtidan uzoqlashgan sari uning miqdori
kamayib boradi;
3) tashqi qobiq - elektr tortilish ta’siridan chetda bo'lgan erkin holatdagi suv.
15.6-rasm. Gruntdagi bog’lanish kuchining
vaqt davomida o ’zgarishi
„Namlangan gruntlar tuzilmasini zilzila ta’sirida buzilishi" nazariyasining
asosiy mohiyatidan biri siljituvchi seysmik zo'riqish
ta’sirida
tebranayotgan
grunt zarrasi orasidagi bog'lanish kuchining buzilishidir. Mazkur holat
asosan
zarraning o'rta qobig’ida yuz berib, yuqori miqdorli amplituda va tezlanishga ega
1 9 7
bo’lgan zilzilaning ko’ndalang to'lqinlar ta’sirida yuzaga keladi.
Ushbu jarayonda grunt zarrasini
o'rab turuvchi suv
qobig'ining qalinligi
o'zgaradi. Bu holatning asosiy sababi zilzila to'lqinlari
tarqalish vaqtida suv
molekulalarining yo’nalishini o ’zgalririshi, natijada ular orasidagi tortilish kuchining
kamayishi va bog’langan suvning erkin suvga o’tishidir.
15.7-rasm.Dinamik bosim miqdorining
vaqt bo’yicha o ’zgarishi.
Ko'plab tajribalar asosida o'rganilgan ushbu jarayon grunt tarkibining buzilishi
va zarralaming o ’zaro siljishi bilan bog’liq.
Arap grunt suvga to’yingan bo'lsa, zarralaming siljishi g'ovaklardagi erkin
suvning siqilib chiqishi hisobiga yuz beradi. Bu esa ma’lum bosimlar farqi (/)
yordamida ifodalanuvchi sizish oqimlarini hosil qiladi. Mazkur oqimlami tebranish
jarayonida hosil bo'luvchi qatlam chuqurligi (z) va vaqt davomida (/) oshib boruvchi
dinamik bosimlar (
h2) ta’sirida ta’minlanib turadi.
Ushbu jarayonda gruntning bog'lanish kuchlarini kamayishi zarralami o'zaro
siljishga olib kelib ulami muallaq holatga keltiruvchi aks bosim
V
chz hosil qiladi.
B a ’zi sharoitlarda, ya’ni zarralari orasidagi bog'lanish kuchi sust bo'lib zilzila katta
kuch bilan ta’sir etganda hosil bo’luvchi aks bosim grunt qatlamini butunlay muallaq
holatga keltirishi mumkin. Bunday holatda zamin gruntlari quyqa holatga kelib har
qanday yengil yukni ham ko'tarish qobiliyatini yo'qotadi.
Shunday qilib, bo'lgan gruntlaming zilzila ta’siridagi mustahkamligini
o'rganishda yuqorida qayd etilgan sharoitlarda yuz beruvchi zarralar orasidagi
bog'lanish kuchining kamayishi va aks bosim ta’sirini hisobga olish lozim:
S, = к л -
+ СЛ 1)
(15. 11)
bunda
S j— zilzila ta’sirida gruntning siljishga qarshi mustahkamligi;
a in - inshootdan ta’sir etuvchi tik bosimning inertsiya holatidagi qiymati;
V
s - suvning zichligi;
h, (z,t) - qatlam chuqurligi (z) va vaqt (I) bo'yicha o’zgaruvchi dinamik
bosim:
q>w- gruntning ichki ishqalanish burchagi;
c„0) - vaql davomida o'zgaruvchi
grunt zarralari orasidagi bog'lanish
1 9 8
kuchi.
Yuqorida keltirilgan (15.11) nfoda zarralari bog'lanmagan (sochiluvchan)
gruntlar uchun quyidagi ko'rinishni oladi:
S, = k r - ДА
(15. 12)
15.8-rasm. Zaminlaming yuk ko’tarish
koeffsentlari
Hulosa qilib aytganda, siljituvchi seysmik zo'riqishlar ta’sirida bo'lgan
gruntlaming mustahkamligini aniqlashda, ma’lum sharoitlarda, grunt zarralari
orasidagi bogManish kuchi, grunt ogMrligi va inshootdan tushayotgan bosimning
kamayish xususiyatlarini inobatga olish lozim.
15.5 Suvga to ‘y in g a i g r u n tla m in g zilzila t a ’s irid a
q u y q a la n is h i
Aytib
o'tilganidek,
toMa
namlangan
gruntlaming
zilzila jarayonida
quyqalanishi, asosan aks bosim V
sh: ta’sirida yuz berib, bu ko'pincha sochiluvchan
(qum, tosh, shag'al va b.) gruntlarda yaqqol namoyon boMadi.
Yuqoridagi (15.12) ifodaga qaytamiz. Unga asoslanib zilzila
ta’sirida
gruntning ichki ishqalanish burchagi
o'zgarmas miqdor deb qabul qilinsa, u holda
sh: = a s,
holda Ss=0 bo'lib gruntni to’la
quyqalanish holatini ifodalaydi. Qolgan barcha
hollarda, ya’ni V A ning 0 dan yuqori miqdorlarida grunt o'zining muvozanat
holatidagi siljishga qarshiligiga nisbatan kamroq qiymatga ega boMadi. Demak, zilzila
jarayonida sochiluvchan grunt mustahkamligini aniqlashda dinamik bosim miqdorini
izlash katta ahamiyatga ega ekan.
Qumli gruntlaming zilzilaga nisbatan mustahkamligi va dinamik bosim
qiymatini aniqlash yuzasidan I. V. Yarapolskiy A. Kazargrande, V. A. Florin, N. N.
199
Maslov, P. L. Ivanov, M. N. Goldshteyn, H.Z.Rasulov, B. Sid., O. A. Savinov, Olson
va ko'plab boshqa olimlar izlanishlar olib borganlar. Dinamik bosimni aniqlashga
oid turli ifodalar taklif etilgan. Ular orasida N. N. Maslovning ,,0 ‘ta namlangan
qumli gruntlaming dinamik mustahkamligi" deb nomlanuvchi suv sizishi
nazariyasida keltirilgan ifoda o'zining ixchamligi va aniqligi bilan diqqatga sazovor.
Do'stlaringiz bilan baham: |
