М е ҳ н а т т а ъ л и м и ў Қ и т и ш м е т о д и к а с и



Download 8,59 Mb.
Pdf ko'rish
bet39/103
Sana05.07.2022
Hajmi8,59 Mb.
#740343
TuriУчебное пособие
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   103
Bog'liq
Mexnat ta’limi metodikasi

1 1 1 1 1
ирик,лариии бажариш, назорат амалий ишларни бажариш каби методлар факат 
мечнат иа касб rai,лимита хос бўлгаи методлардир
7.2. М ехнат таъли.мннннг о п а к и методлари
I . 
Сучбат, материални опаки баси килиш. Бу метод укув материалини шундан 
бдеп 
килишни назарда тутадики, бунинг натижасида янги техника мечнат 
тушунчалари очиб берилади, машиналар, мечнат ва технология жараёнлари чакидагн 
техник-иқтисолнн маълумотлар ўрганиб чикилади, умуман мечнат усуллари ва 
топшириқларнни бажариш юзасидан тушуитиришлар берилади. Бу метод асосида 
ўкитувчининг жонли сўчи ётади, бу еўз эса укувчиларга кучли хис этилиши 
(эмоциоиал) таъсир курсатади, уларнинг тасаввурини бойитади, ижодий фикр 
юрнтмшга упдайди, кунгипа шахсий ижобий сифатларни таркиб топтиртш а ёрдам 
беради.
Баён кмлннаёнан материал ўкувчиларнинг тушуниши учун кийин оулrail, янги 
маълумотлар хабар кнлпнган, мечнат усулларини бажариш йўлларини тушунтириб 
бериш талаб кнлпнган холларда о п аки баён килиш метолндап фойдаланилади 
Ўкитувчи огзакн баён килиш жараенида ўз езувларн, чисоблари. чисоб-кнтоблар. 
эскизлардан кенг фойдалпнади Укув 
материалини ўзлпштириш учун ўкунчнлар 
ўтилган мавчу юзасидан чақикий тайергарлик даражасига эга бўлишлари керак Бу 
сўраш ёки эсдан чпкарпб юборилган дарсларнм кайта тиклаш ва тажриба орпприш
йўли билан осой апиқланадн.
Ўкув материалини баён килиш мунтазам, мантикаи изчил па ш уп ллаш ап
булиши керак Бунда ўкунчилар материални осон аш лаб олиш учун ўкигунчи уч


тушунтиришини ўкупчиларга rcci саволларнни бериш билан бўлиб гуришн, уларнинг 
узлаштирпшнни 
из
диккатнни текшириши керак.
О паки баён к.плиш методи айрим камчмликларч а н адир (баъзан укувчиларнинг 
дарсда фаоллик кўрсатмагаплиги ва уларнинг дарсларда яхши узлаштирмаслиги 
кузатилади). натижада укитувчи кўпинча дарснинг ўзлаштирилшп жараенини 
течлатиб бошкзриш имкопидап мақрум бўлиб колади. Бу камчиликларга баркам 
бериш учуй дарсда рнторнк саволлар (яъни булар шундай санолларки, уларга 
ўкитувчннинг ути жавоб кайтаради) бериш, шунингдек курсатмали кўлланмаларнн 
намойиш килиш. технологии хужжатларини, кинсматик кўлланмаларни тахлил килиш, 
хиеоб-китблар утказиш максадга мувофикдир.
Укитувчи укувчилар эхтимол булган саволларни, уларнинг шубхалари ва 
л.тнрозларнни олдиндан кўра олиши. Учи саволлар кўмиб ўчи уларга жавоб 
кайтариши керак. Кириш ва жорий инструктажлари ўтказиш вақтида мехнат ва хунар 
дарсларида ўқув магериалииииг опаки баён килишдап кенг фойдаланилади. 
Тажрибали ўкитувчилар одатда гапни машгулот мавзуси унинг айрим му\им 
масалалари билан кисклча таништиришлан бошлайдилар, бундай максад ўкувчиларга 
мазкур масалалар ўртасндаги узний богликлик олдиндан аник бўлиши кераклт идир. 
Масалан: \а р бир станокни, машинани ўрганиш вактида ўқитувчи укувчиларни бу 
станок ва машинанинг вазифаси билан таништиради. Шундан кейингииа уларнинг 
тузилиши ва ишлаш тамойилларини тушунтирншга удали, уларда бажариладиган 
технология жараёнлари бнлан ганнштиради. Бу ҳол ўкувчиларда ана шу станок ва 
машинанинг конструкциясннн батафеил ўрганнб 
ч и к и ш г а
қ и з и қ ш и
уйготадн. Удар бу 
станок 
ва 
машиналарнинг иайдо бўлиш 
гоялари 
айрим 
узеллари 
кандай 
тузилганлигини, уларнинг вазифаси ва конструктив хусусиятлари кандайлигипи. улар 
ўртасидаги кинсматик богланиш пималардаи нбораг эканлшипи ва хоказоларни 
билииши истайдилар. Укув устахоналарида утказиладиган мехнат операпняларнпи 
билиб ва ўздаштира олиш вактида уқигувчм аввадига уларнинг вазифаси ва ншлаб 
чикариш (технологии! жараенида гутглн ўрнини тушунтириб беради, уларни 
ўкупчнлар илгари учлаштирмб олган операциялар бнлан гаккослайди. бу билан уларга 
хос булган умуммп белгпларпп ажратиб кўрсатадн ва фаркларнн тушунтириб беради 
Шундай килиб ўқув материалини опаки баён килиш вактида хулосалар па


умумлашмаларни нсбот булиши учун ypi аннласи ан жараенлар, ходнсалар ва 
предметларин кнёснн тахлил килиш капа ахамиятга чга булади.
Ўкигупчи мапчуии баси килишни тамомлар экан. ўкув материалининг асосий 
коидаларига кисқача якун ясаши лочим.
2-сухбат Бу мсчиат таълнминннг шундан усулнднрки, унда укитувчи тўгри 
қўйндган саволлар ердамида укувчиларда илгари узлаштирилган билимларни эсга 
туширяди на шу асосда мустакил рамишда иш и билимлар \осил килишга унлайди.
Mcxnai таълими методи булган сухбатдаи яиги материалларни ўрганиш вактида 
шунинг учун фойдаланиладигун, илгари ўзлаштирилган билимлар ва амалий тажриба 
унииг бачаси бўлнб, хизмат қилиши керак Билимлар, амалий тажрибалар мапхум 
бўлмасдан. мазмун жихатидан хам тафсилот (характер) жихатидан хам, богланган 
бўлиши. яъни умумийликка эга булиши лозим.
Укувчиларнинг янги укув материалининг сухбат усули билан ўрганиш 
ўкитувчнлар машгулот га пухта тайёргарлик кўришни талаб килади. Бу тайергарлик 
шундан иборат бўладики, укитувчи дарс режасини тузиш вақтида сухбатнинг асосий 
мазмунини белгилаб олади, асосий саволларни тузиб чикади, бутун сухбатнинг 
боришинн, укувчилар бажаришн мумкин булган жавобларни унлаб олади, қисқича 
кириш ва якунловчи сухбатларни тайёрлайди.
Укувчилар сухбатнинг бориши жараёнида ўқитувчининг саволларига жавоб 
берар эканлар. ўчларига илгарнгн материалдан маълум булган фактлар, қоидаларни 
тахлил киладилар, янги якунларии ифодалайдилар ва умумий хулосалар чикарадплар. 
Ҳамма ўқупчнлар қўйилган саволларнинг мазмунига караб, зарур бў.чиб колса. бир- 
бирларннпнг жавобларини тулдирадплар ва тўгирлайдилар 
Буида ўқитувчи 
сухбатнинг борншнни тўгрн бошкариши асосий эътиборни анча кучли ва фаол 
укувчиларга каратмасдан бирмумча 3, 2, I бахолар атрофида биладиган укувчиларни 
чам сучбатга жалб килишга эътибор бериши мучимдир. Сухбатни утказиш вақтидл 
укитувчи ўчи чакирмоқчи булган ўкуичнпинг ўчигагина мурожаат килиб колмаелнги 
керак. чунки бундан холда бошка укувчнларпннг ижодий фаоллнги пасаниб кстншн. 
бу чол сучбатниш бориши па сифатига салбий таъсир к,илиши мумкин. Жамоа 
сучбатлардан кнрнш. шунингдек якунловчи нпегруктажлар утказиш вактида чам 
фойдаланиш мумкин


Мехнат таълими буиича уткачиладиган машгулотлар, ўқув материалининг 
мачмуни сухбат мстодидаи фойдаланиш учун катта имкониятлар яратиб беради. 
Масалан: ишлаб чикаришиимг турли тармокларида ишлагиладнган машиналар, 
механичмлар ва асбобларни, технология. мс\н<п' жараёнлари ва операцияларни, 
мехпагни режалаштириш па ташкил пинши ўрганиш, уч мачмунида умумий белгилар 
ва ўхшаш хусусиятларга чга булган ана шу жараёнларии қиёсий тахлил книшп 
асосида ўкуичиларниш 
фикрлаш фаоллигини рнкожлантириш, 
уларни о.паи 
билимларини эътнқодга анлантирнш имконини беради.
Дсмак. мехнат таълими дарсларида фойдаланаднган сухбат мстодининг 
афчаллиги 
шундаки, 
у 
укувчиларнинг 
билишга 
оид 
қобилиятлариии 
ривожлантиришга ердам беради, уларнин!' фикрини нихоятда фаоллашгирадн, таълим 
жараенини онератив бошкариш учун шарт-шароиглар яратиб беради. Бирок, бу 
мстодни универсал метод деб чисоблаб бўлмайди, чунки у ўқувчиларда мехнат 
кўникмалари ва малакаларини гаркиб гонтиришии таъмиилаб бермайди.
7.3. Мехмат таълим и н ин г курсатмали методлари
Мустакил кучатишлар мехнат таълнмииипг шундай методидирки, у вактида. 
корхпиаларга экскурсиялар у гкачнш ва мехнат усуллари бўГшча машқларни ўткачнш 
нактида, машиналарнинг конструкиняларини ўрганиш хамда техпологик жараёнларнн 
бажариш вактида тарбиялаб бориш чарур.
Курсатмали қўлланмаларни нпмойиш қилиш мехнат ва касб таълимининг 
ўрганнлаётган объектларини кўрсатма миссий идрок килишга асосланган методидир. 
Бу метод ўкув материалини баён килиш жараёнида қуйидагиларни кўрсатишни 
начарда гутади:
а) габиий намуналар: машиналар. станоклар, механичмлар. мосламалар, асбоблар. 
чагот овкалар, материаллар.;
б) ясси на хажмдор куллапчалар (плакатлар. схемалар, жадваллар, диаграммалар, 
моделлар);
f>) 
жранли 
қўлллнмалар (диапоэитшшар, 
диафильмлар, ўқуп 
видео 
па 
кинофильмлар). 
Кўрсатма 
кўлланмаларнн 
намоннш 
килиш 
вактида 
муайян 
нзчиллпкка амал килиш, укувчилар кузагастган объектнн баён килннаётган материал 
мазмуни билан боглаш керак


Табиий намуналарни намойиш қнлиш жараенида агар улар йирик объектлар 
(машиналар, станоклар, механичмлар. мосламалар) бўлса, мехнат ўкитувчиси уларни 
тўгридап-тўгри иш жойипипг ушдаи туриб кўрсагиши мумкин. Агар габиий 
кузатишлар объектлари кичик бўлса (асбоблар. загоговкалар, материалларнинг 
намуналари). у холда бу материалларни укувчиларга таркатиш максадга мувофиқдир. 
Шундан килганда укувчилар бу объектларнинг ташки кўриниши. тузилиши билан 
яхширок танишадилар Баъзан кучагиш объектини динамик тарзда, яъни харакатда 
намонмш килган фондалиднр, бу эса Укувчиларнинг объектларнинг конструктив 
хусусиятларини хам, уларнинг айрим қисмлари ўртасидаги кинемагик богланишнн 
хам яхширок тушунишларига ёрдам беради.
Яссн ва хажмдор кулланмалар (улар одатда анча йирик масшгабда бажарилади) 
бевосита ўкитувчининг иш жойидан туриб намойиш этилиши мумкин. Кагта 
хажмдаги қўлланмалар содда конструкциям эга бўлиб. уларнинг ички тучатиш ва 
ишлаш принцнпини курсатиш вақтида осонгина бўлакларга ажралади, лекин улар 
кузатишпинг табиий объектларини намойиш қилиш ўрнипи эгаллай олмайди.
Мехпаг дарсларида экранли кулланмаларпи намойиш килиш укувчиларга баен 
кнлинастган материални яхширок тушуииш ва ўзлашгириб олиш имконини, укитувчи 
эса дарега тайёргарлик 
кўриш ва предметларнн 
намойиш 
килиш 
нактипи 
кискартирнш 
имконини 
берадп. 
Масалан, 
деталь 
тайёрлашиинг технологик 
жараёнини тушунтнрганда ўкитувчи укувчиларга диапозитивнинг тайёр лентасинм 
намойиш килиши ёки станок ва машинанинг кинсматик схемасини гушинтириш 
вактида (айникса тегишли плакаглар мавжуд бўлмаганда) эпидиаскоп ёрдамида 
кигобларда жойлаштирилган схемалар ва суратларнинг слайдларини намойиш килиш 
мумкин.
Укув видео на кинофнльмлардап фойдаланиш укувчиларга хозирги замон 
техникасининг намуналарини яккол ва харакат килаётган вактда курсатиш, илгор 
технология билан корхопадаги мехнатни ташкил этиш ва унинг маданияти 
хусусиятлари билан у ерга бормасдап туриб танишнш имконини беради Масалан, 
ўкувчилар чўян ва пуллт олишдан иборат металлургия жараёнини ўрганаётганларида 
купимча ana шундан корхонага экскурсияга бориш имкони булмайди. Мазкур 
мавзудаги укув кимолспгасп эса укуичиларипнг габшш шароитларда ходисаларни ва 
ишлаб чикариш жараёнларини б сн о ста идрок килишни таъминланди. Бу мсгоддан


технология вя мечнат жараёнларини бориши, машиналар ва уларнинг иш режимини 
ургапиш учун. сгапоклар. машиналарнинг ншидаги нуксонларини аниклаш, мечнат 
усуллари па уларнинг элементларини ургапиш пактида фойдаланиш мумкин.
Мустакил 
кузатишлар 
жараёнида 
ўқувчиларда 
технология 
на 
мечнат 
жараснининг боришини тўгрм ва т о апнқлаб олишга оид сенсор кўппкмалар на 
малакалар! тша 
эмас, 
бир-бирига 
yxmani 
хусусиятлар, 
чоднеалар 
фактларпн 
гуруччарга ажратншла, улардагн ухшаш на фарқ килувчн белгнларни топшида. 
хулосалар ва умумий фикрлар чикаришда намоён буладигап интеллектуал фаолиятни 
ривожлантириш чам рун беради.
Ўкувчилариинг мустакил кузатишларини куйидаги схема асосида ташкил этиш 
ва утказиш максадга мувофикдир.
I. У'китувчипипг кузатиш объектларини танлаши.

Кузатишга оид якка ва звенога режалапгаи тонширикларнп тайерлаш ва 
бериш; бу тошиирикка кузатиш пактида пниқлапиши лозим булган масалалар аник 
ифодаланган бўлиши лозим.
3. Бевосита кузатиш.эарнипг бажарилиши (кузатишин кандай олиб бориш, 
кандай гизимда ва изчплликиа утказиш кераклигн чақнда йўл-йўрик берилади).
4. Кузатиш натижаларини ёзма, график чисоботлар тарзила расмийлаштириш.
5. Кузатиш натижаларини жамоа рлпишда мучокама килиш ва уларга бачо бериш.
Мечнат таълим дарсларида мусгакил кузатишга оид вазифалар ўэ мураккаблиги,
характер ва мазмунига караб укитувчи томонидан турли муддатларга берилиши 
мумкин.
Ўқув 
устахоналарида 
утказнладнган 
машгулотлар 
вактидаги 
мустақкл 
кузатншларнинг турларидан бири сифатида ўкуичиларпипг объектив ўкувчилар 
вактинн белгилаш максадида амалий ишларни бажариш вактида уз мечнат 
фаолиятини мустакил кузатишни айтиш мумкин. Бошкача еўзлар билан айтганда, 
укувчилар чар йили ски бир неча йил мобайнида такрорланиб турадиган энг типик па 
изчил иш турларини бажариш вактида уз фаолиятларини мустакил хронометраж 
кидишдари лозим.
Ҳар бир укувчи мусгакил хроиомсфаж жараёнида сскундомердап фойдаланиб, 
хронометраж харитасида чар бнр мечнат операцняснга ксгаднгаи чакикпн вак,т 
сарфшш кайд килади. улардан бу гун мачеулотпн ишлаш учун кстадигап умумий вакт


хажми хосил булади. Ьунлай кузатишпар узок вақт давом этиши (уч ом, ярим йил 
давом этиши) мумкин. Улар укувчиларнинг ўзи учун мехнатни режалаштириш 
усулларини ургапиш маъносида жуда фойдалидир ва укув устахоналари учуй хам 
кимматлидир, чунки тайерланадигаи буюмга кстаднпш объектив укувчилар вак'гнни 
аниклаш имкони гутилали. бу хол биринчи иавбагда мехнат ва касб таълимининг 
ташкшшм гомишпш я.мннлапн а ёрдам беради.
Укувчилар яхшн к у ш а билишлари учун уларда ана шу енфатни мсхпат 
таълимининг хамма боскичларида: кўрсатма қўлланмаларпи, ўқув филр>мларипи, 
буюмлар ва мехнат усулларининг аниқ намуналарини кўрсатиш бундай вактда бебахо 
методик восита бўдиб хизмат килиши мумкин. Мехнат дарсларида кўргазмалп 
кўлланмалардан фойдаланиш мстодининг самарали булиши куйидаги талабларга 
риоя килинишига боглпк^шр:
1. Кўрсатма 
кўлланмаларни 
намойиш 
килиш 
вақтида уларнинг барча 

Download 8,59 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   103




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish