М е ҳ н а т т а ъ л и м и ў Қ и т и ш м е т о д и к а с и



Download 8,59 Mb.
Pdf ko'rish
bet32/103
Sana05.07.2022
Hajmi8,59 Mb.
#740343
TuriУчебное пособие
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   103
Bog'liq
Mexnat ta’limi metodikasi

ички ва
ташки муаммоларни 
ечишга каратилганлиги. тарбиясининг мукаммаллиги ва бошкаларга боглик. 
Комиллик таълим ва тарбия, халол мехнат туфайли рўёбга чикали. Бу борада Кадрлар 
тайёрлаш миллий дастурида курсатилган йўл— йўрикларни узлуксиз таълимнинг 
асосий бўгинларидан бири ўртв махсус, касб—хунар таълимининг ривожи инсоният 
хаёт муаммоларини ечишида ва келажагимиз равнаки учун хизмат килишига имоним 
комил.


Шуми \ам ннобатга олиш заруркн, касб хунар таълими мазмунила узнийликни 
гаъминлаш муаммолар мавжуд. ўтиш даирнпп узнга камраб олгам бўлса, иккинчи 
боскнчнннг (2001- 2005ЙНЛ) охирида миллий дастурдз белгиланган вазифаларни 
тўлик амалга 
оширишга эришиш 
па унга 
тегишли 
узгартишлар киритиш 
мўлжаллат ан булиб, учинчи босқнчда (2005 йилдам кейин) кадрлар тайерлаш 
тизимини такомиллаштириш на янада ривожллн гирши жарасни амалга оширилади.
Миллий дастур кабул килшн андан кейин y u a n даир мобайнида унда 
белгиланган вазифаларни хаетга тадбик зтиш борасида муайян ншлар бажарнлдн. 
Жумладан, узлуксиз таълим тизимининг хамма тоифаларидаги укув муассасалари 
(умумий ўрга мактаб, ўрта махсус, касб-хунар гаълими. олий таълим, малака ошириш 
на кайта гайерлаш) укув жарасмига давлат таълим стандартлари, давлат талаблари, 
ўқув режалар. ўкув дастурлари, дарсликлар. кўлланмалар, маъруза матнлари тадбик 
этилди ва халк хўжалш ишни хамма сохалари учун ракобатбардош мутахассислар 
тайерлашга, айникса, таълим мазмунини такомиллаштиртнга. таълим тарбия 
жараснига янги педагогик па информацион технологияларни жорий этишга асосий 
эътибор каратмлди.
Утган данрда Урта махсус. касб— хунар таълими ўкув муассасалари учун 170 дан 
ортик тайёрлов йуналишлари бўйича давлат ва тармок стандартлари, ўкув режалар ва 
дастурлар ишлаб чикилди. улар ўз нанбатида тажриба—еиновдан ўтилди
Урта махсус, касб-хунар таълимидаги янги ўкув муассасалари бўлган касб— 
х.унар коллежлари ва академик лицейлар уз олдига қўйилгаи мақсадлари билан бир— 
бнридан маълум маънода фарк килади Агар, академик лицейлар укувчиларнинг 
қизкишлари ва кобнлиятларини хисобга олган холда уларнинг жадал интеллектуал 
ривожланишини, 
чуқурлаштирилт ан, 
ихтисослаштирилган 
холда 
ўқитишини 
таъминласа ва иктидорли, истеъдодли болаларни тарбиялашга хизмат килса, касб- 
.хуиар коллежлари эса укувчиларнинг касб—хунарга мойиллиги, лаёкатларини, билим 
на кўникмадарипи чукур ривожлантириш, гаилаб олинган касб-хунар тайерлов 
йуналишлари бўйича бир ёки бир неча замонавий ихтисослик эгаллаш имконини 
беради.
Шуни алохида таъкидлаш керакки. имгидан ташкил этилаётган ва фаолият 
курсатастган касб-хунар коллежлари олдииги на хозирги кунда ишчи мутахассислар


гайсрластган хунар техника бнчнм юртлари, бизнес мактаблари, гехникумлардан чам 
мазмунан, кам шаклан тубдап фарк қилади.
Кадрлар тайерлаш миллим дастури талабларини амалга ошириш учун. укув- 
тарбияпин тизимнинг асосий компопентларида узвийликни таъминлашга эришиш 
зарур. 
Чумки, юкори малакали ншлаб-чикарнш мутахасснсларипп тайерлаш, 
талабалар томонидан урта махсус 
касб-хунар таълими фанларининг илмий 
асосларини чукур узлаштирииши, зарур булгаи даражада билим, куипкма на 
малакаларга н а булпшпм талаб тгади. Ьулар ўз навбатида умумтаълим. умумкасбим 
па махсус фанларни турли боеқичларда ўқитишда узвийлик ва изчилликпинг 
гаъминланишини такою п ади
Узвийлик бу дидактик принцип булиб, у таълим мазмунини ифодалоичн ўқув 
режалар, дастурлар. дарсликларда ўқув материалларининт бир-бири билан мантикий 
богланиш бўлишиии, олдин ўзлаштирган билимларга таяпгам холда кейингилариии 
ўзл.зштиришга тайёрлашни. уқувчиларда таълимнинг хар бир босқичида маълум 
даражада билим. кўннкма ва малакаларни шакллантиришни таъминлашни талаб 
килувчн нрнншшдир.
Узвийлик мураккаб педагогик, психологик муаммо булиб, буни хал этиш янги 
дастурлар, дарелнклар яратишда, 
гаълим самарадорлигини оширишда мухим 
воситалпр. Шунинг учун хам умумтаълим, умумкасбий ва махсус фанлар бўйича янги 
дастурлар, дарелнклар мазмунини шакллантиришда узвийлик принципига амал 
килиш керак. 1>унинг учун зса энг аввало, узвийликни амалга ошириш объектлари 
бўлиб нималар хисобланади. деган саволга жавоб топиш даркор.
Узвийликни таъминлаш учун авволамбор узвийликнинг ички ва ташқи 
богланишларинн эътиборга олиш керак. Яъни: ички богланиш — ўқув режаларидаги 
фанлараро богланиш (блоклар. данра, гуркумлар); фанлар укув материаллари 
(бўлнмлар, мавзулар. мавз)чалар) орасидаги богланиш;
ташки борланшн — таълнм босқнчларидаги (умум таълим. урта махсус, касб — 
Чупар таълими ва олий таълим, бошкалар) борлапиш; таснифлагичлар (ўрта махсус, 
касб-чумар таълпмн па олий таълим) орасидаги богланиш; меъерий чужжаглар 
орасидаги богланши; .забораторнялар. моддий техника базаси. ўкитнш воситалари 
бўйича богланишлар


Ҳочир
1
и 
кумда 
касб— 
чумар 
коллежларида 
гажриба-синовдан, 
y u a n
умумтаълим фанлари ва умумкасбнй фанлари укув дасгурларн умумтаълим 
мактаблари ва кейинги иогонада турган олий ўқув юртларинииг ўқув дасгурларн 
билам узаро мутаносибликда булиб, таълимнинг узвийлик ва изчиллик примципига 
амал кил ган холда тузилган. Яъни, уларда 
и ч к и
богланишлар маълум даражада амалга 
оширилган.
Маълумки, дарслик ўзуичилар узланпиришилари шарт бўлган, дасгурда 
белгилаб берилган билимлар тишмн ва хажмини, билимларни дастурга мос холда 
ўрганиш мантиқи ва кетма— кетлигини белгилайди. Унда укувчилар ургападигаи 
чамма далмллар, коида, тушунча ва назарий маълумотлар баси килинади.
Унинг мазмуни ижтимоий ва илмий—техник тараққиётнинг чозирги талабларига 
жавоб беришга, укувчиларнинг фан асослари бўйича чуқур ва пухта билим 
олишлариини гаъмннлаши лозим. Шунинг учун чар бир фам бўйнча тасдиклангаи 
дастурлар асосида яратилиши лозим бўлган янги замонавий дарсликларда узвийлик 
принципини таъминлаш учун куйидагиларга эътибор бериш лозимдир:
- дарслик мазмунпла мазкур фанпи на унинг айрим манзуларипи ўргамнш дасгурда 
ажратилган вактга мос келиши. укувчилар тегишли мавзу ва билимларни онгли 
уэлаштириишари учун сарфланадигап вақтнн чисобга олиниши;
- дарслик 
мазмуни 
дастурга 
мувофик 
равишда 
ёритилиши, 
меъерлапгаи 
билимларнинг пухта ўзлашувини гаъминлаши, шу билан бирга иктидорли ёшларга 
кўмшмча мустакил билимларни эгаллашлари учун маълумотлар бериши,
- дарсликда турдош фанлар «буннча берилаётган барча хулосалар бир-бирини 
тўлдириб бойитишн табиат, жамият на оиг тўгрисилаги карашлармииг яхлит 
тизимини гаш кил этиши;
- дарслик оркали ўқувчилариимг бнр фаннн ўрганмшда хосил киладиган кўникма ва 
малакалар иккинчи фанни ўргаиишда ёрдам бериши учун замим яратилши ва 
бошкалар;
дарсликда 
қўлланиладиган 
атамалар. тушунчаларнинг таърифлари. копун- 
қоидаларипинг ифодалари, ходисаларнинг нючлари фанда ва амалда кабул 
кнлннган изохларга мос тарзда баси эгилншн;


- хозир! il замом дарслнгн бнлнммп ўзланггмрншга каратилган саволлар, тестлар 
билан таъминланган бўлиши, чар бир боб учун кўшимча маълумотлар маибалари 
рўйхатлари келтнриши лозим;
- дарсликларда таьлим турларига мос таълими мазмунини сритнлшпида халқаро 
тажрибалар хисобга олимганлигм максадга мупофикдир.
Муайян фаи буинча укувчилар фойдаланнши учун мўлжалланган таълимнинг 
дидактик воситалари тызнмн ўкув члжмуа деб аталади. Дарслик укув методик 
мажмуа таркибига киради на унда етакчи ўринни эгаллайди, шунинг учуй хам ўқитиш 
воситалари ва методик кулланмадарнннг бутун чизими дарслик мазмунига ва 
тузилмасига тўла мос келиши \ам узвийлик принципни таъминлашда мухим, ўрин 
эгаллайди.
Узлуксиз таълим тизимидаги урта махсус, касб—хунар таълими ва олий таълим 
(бакалаврнат)да узвийликни таъминлаш максадида ўрга махсус, касб—хунар 
таълимидаги тайерлов йуналишлари, касблар ва ихтисосликлар кодида олий таълим 
бакалавриат тайёрлов йуналншларн, кодинм хам келтириш лозим. Бу уз навбатида 
келажакда уз сохаси бунпча олий таълимда билнмнми оширмоқчи булгап урта махсус, 
касб чунар таълими ўкуп муассасаларини тамомлагап мутахассисларга йўлламма 
бўлиш вазифасини угайди.
Урта махсус, касб-чунар таълими ва олпн заълнм таълим турларида узвийликни 
таъминлаигиинг мазмуний парамстрлари ва бажариладиган узвийлик масалалари 
аннкланди, улар куйида келтирилгаи.
Ўрта махсус, касб-чунар таклнм н ка олнн гач.лимда узвийликпинг мазмуний
Умумтаълим тайёргарлик 
Олий таълимда укимши давом эггириш учун урта
нарам етрларн
Узвнйлнк парамстрлари
Учпннлнк м асалалари
И
I таПсргарчшн (фаолият 
I йуналишлари)
махсус, касб-хунар таълимида умумтаълим 
тайергарлигини старлик даражадаги ҳажми fia 
ма
yvlKXT на ojmii кн>лим (бакалавриат; тлиерлон 
пуиалпшларм. касблар ва ихтисосликлар бўпича 
учаро богликни таъминлаш.


Умумкасбий Taiicpi арлик 
Мутахассисларпи ижтимоин - иктисодий сочалар 
J бунича олий таълимда ихтисослик олишлари учун
I

техника, технология ва мехнатни ташкил
I килишнинг илмий асослари бўйнча чукур
i
билимлар билан таъминлаш
Махсус тайёргарлик
""Ьмутахассисларни тайёрлов иўналишларини 
I бирорта йуиплиши буйича ихтисослашишни
Мутахассисларпи
тайёрлов йўналишлариин
бирорта йуиалиши буйича
ихтисослашишни
таъминлаш
Касбий омилкорлик
(мохирлик)
Шахснинг ижтимоий ва 
касбий ахамиятига м
булган сифатларини 
шакллантириш ва 
ривожлантириш
таъминлаш 
Мутахассислар амалий танёргарлигига 
кўйиладигаи талабларга мос келалигап амалий 
куиикма ва малакаларни шакллантириш.
Ўкув муассасаларинн битирувчиларнинг тайёрлов 
йуналишлари бўйича да плат таълим стандартлари ! 
ски талабларга мое кобилиятга, ласкатга 
маллкаиий ларажага эга бўлишини таъминлаш 
Шахсда ижтимоий ва касбий ачамиятга эга бўлган 
еифатлари на хусусиятларини шакллантириш.
Педагогик калрларпи 
тайёрлаш
У кув муаесалари ва 
ижтимоий хамкорлар 
ўртасидагн муносабат
Олий укуп юртларида педагогик кадрларни 
Таиёрлашмн УМКҲТ тайёрлов йуналишларнга мос 
холла тайёрлаши амалга ошириш.
Давлат па нодавлат ижтимоий чамкорлар 
малакавнй талабларини бочор мечнати талабларига 
муиофнк таъминлаш
Демак. 
ЎМКҲТ 
па 
олий 
таълим 
мат.чупида умумтайергарлик, 
касбий 
тайёргарлик , (фаолияти нуиалиштарн). умумкасбип тайергарлик. махсус тайергарлик, 
ишлаб— чикариш таълими ва амалнн тайергарлик. касбий омилкорлик. шахснинг


ижтимоин 
на к J с Г) и 
1 1
ахамнятига 
на булган еифатлари на хусусиятларини 
шакллантириш на ривожлантириш, пел л о ти к кадрларнн тайерлаш хамда ўкуи 
муассасалари ва ижтимоий хамкорлар ўргасндаги мунособагларнп апиқлаш оркали 
\ам узнийликни таъминлаш мумкин.
Шундан килиб, узлуксиз таълим тизимидаги гаълим мазмупнда узвийликни 
таъминлаш муаммоси шу дапрнннг энг долзарб масаласи булиб хисобланади ва бу 
муаммоми чал этмшга умумий урта таьлим, урта махсус касб чупар таълими на олий 
таълим 
тизимида 
фаолият 
кўрсатастган 
омиллар, 
ўқитувчилар, 
амалистчнлар уртасидаги хамкорликпи кучайтириш максадга мувофикдир.
Шундан келиб чнкадигап яна бир масала мучим ахамиятга эгадир. Су хам булса, 
касб-чунар тизимидаги таълим методлари ва касбий куннкмаларнн шакпллантириЦ! 
омиллари.
Таълим методлари укитнш жараенида ва педагогик тафаккурнинг куп аерлик 
ривожланиш тарнхида 
мухим ўзгаришларга дуч келди. 
Педагогика таьлим 
методларини таснифлаш ва белгилашга бир хил епдошиш мавжуд эмас. Айрим 
муаллифлар методлари и белтилашда билиш манбалариншн хусусиятларини асосий 
деб хисоблайдилар, чунки опаки (сухбат-тушунтириш, баён килиши, укувчиларнинг 
техника адабиетлар бнлан мустакил ишлаши на бошка кўргазмали (кўргазмали курол, 
кино фильм ва дно фильмларни намойиш этиш; мехнат усулларини кўрсатиш, 
укувчиларни мустакил кузатишлари ва бошкалар); амалий (машклар, операциялар, 
иш усуллари, амалий лаборатория машгулотлари) ва бошкалар.
Ксйингн найтларда педагогика назарияси ва амалиетида укувчилар билиш 
фаолиятининг характеры буйича таснифланадиган методлар кўлланилмокда.
Таьлим жараенида кўллапиладшап методлар укувчиларнинг фаолиятини 
ошириш, 
ургаинпаеттан 
укув материалини 
укувчилар чукур уз.ташгирин/ни 
таъмипллши лозим. Шунинг учун хозирги даврда кенг кўлламиши мумкин булган 
Кунидагн методлар хакида тух талиб утамиз
H ajapnii методлар:
Тушунтириш 
Укитуичн чар хил поситалар ёрдамида укувчиларга тайер 
маьлумот беради па улар маьдумогип кабул киладилар, аитлайди.тар ва хотнрала 
сакландилар


К'ЛЛШ МҒ.ТОД11 укитупчи топшириқлар тизими билан укувчиларнинг билиш 
фаолиятини ташкил этади. Укувчи эса тзсвнрлар бўйнча кўиикча на малакаларни 
эгалланднлар. Укувчилар билимининг хлжми ортиб борган сари биринчи мстоячан 
иккинчиси билан бирга фойдаланиш кўпайиб боради.
МУАММОЛИ BAL H 
укитувчи муаммли вазиятни вужудга келтиради, дарс 
лапомила уни \ал килиш иулларинн тушунтириб боради ва \a:i килади Укувчилар 
укигуичи билан биргаликда муммони х,ал килишда фаол иштирок этадилар.
Қнсмап изланиш ёки эвристик метод. Ўқитувчи ўкув муаммоеннн аГпиб, уни 
ердамчи кисмларга бўлади па изланиш йўлими белгилайди. укувчилар эса уз— 
ўчларини тскшнриб муаммони кал киладилар. Бунда укитувчи укувчиларга айрим 
йўналишларни, масалан, олдиндин тузилган саволларни айтади.
ТЛДҚИҚОТ МЕТОДИ — укувчиларни янги муаммони кал килишдаги мустакил 
изланиши ва ижодий фаолиятини ташкил этиш усулидир. Бунда ўкигувчи уларга 
тайёр муаммони баён килмайди. Уни укувчилар ўзлари ўкув материалини 
узлаштириш жараенида топалилар, шундан сўиг ўкитувчи муаммоли вазияги вужудг а 
келтиради.

Download 8,59 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   103




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish