M. DÁWletov, A. DÁWletov, Z. IsMAylova, A. DÁWletova

§ 35. Eliklewish sózlerdiń grammatikalıq 
ózgeshelikleri
Eliklewish sózler óz mánisinde turǵanda seplik, betlik 
qosımtaları menen ózgermeydi, basqa sóz shaqaplarınan 
jasalmaydı. Biraq, eliklewish sózler geypara atawısh hám 
feyillerdiń jasalıwına tiykar boladı. M ı s a l ı : tars-ıl-dı, 
gúrs-il-di, taq-ıl-dı, tars etti, gúrs etti, taq etti, móń-ire, 
mań-ıra, jalt-ıra t.b.
Eliklewish sózler morfologiyalıq qurılısına qaray dara, 
jup hám tákirar sóz túrinde qollanıladı.
Jup hám tákirar túrinde qollanılǵan eliklewishlerdiń 
arası defis arqalı jazıladı:
1. Jup eliklewish sózler: tars-turs, shaq-shuq, apır-
topır, taq-tuq, jalt-jult, shatır-shutır, ǵańǵır-gúńgir, 
gúmbir-sambır, ayǵısh-uyǵısh, uypa-juypa, uwdar-duwdar, 
uwdır-juwdır t.b.
2. Tákirar eliklewish sózler: ǵashır-ǵashır, shıńǵır-
shıńǵır, gúldir-gúldir, dúrs-dúrs, jılt-jılt, shaq-shaq, taq-
taq, bıj-bıj, dúsir-dúsir, dúk-dúk, lıq-lıq, zır-zır, ızıń-
ızıń t.b.
Tákirarlanǵan eliklewish sózler ses yamasa kóriniske 
eliklewdiń tákirarlanıw, dawamlılıq mánilerin ańlatadı.
145-shınıǵıw.
Kóshirip jazıń. Eliklewish sózlerdiń astın sızıp, 
olardı morfologiyalıq qurılısına qaray túrlerine ajıratıp aytıp beriń.
1. Gúldir-gúldir kisnegen,
Suwlıqtı kese tislegen.
2. Minsem tawdıń basına,
Buwdaq-buwdaq shań keldi.

---

78
3. Shań astına qarasam,
Esabı joq, sanı joq
Lek-lek jatqan el keldi. 
(«Alpamıs»)
4. Ol juwırıp barıp zımp etip dánxanaǵa kirip ketti. 
5. Úydiń ishi gúbir-gúbir sóz boldı. 
(J. A.)
6. Bir waqıtları 
shaqmaq jalt-jalt etti.
(Ó. X.)
7. Sarımbet tap úyqıdan shorshıp 
oyanǵanday selk etip, Mámbetke jalt qaradı. 
(A. Á.)
146 -shınıǵıw.
Oqı ń. Elik lewish sózlerdi tawıp, olardı ń 
morfologiyalıq qurılısına qaray qaysı túri hám jup eliklewish penen 
tákirar eliklewishtiń bir-birinen ózgesheligin túsindiriń.
1. Altınday jaltıraǵan qızǵısh-sarı sonalar ógizlerdiń 
átirapında ızıń-ızıń etip ǵır aylanıp júr. 2. Dasturqan 
dógereginde otırǵanlar tawıqtıń góshin pushtarlap alıp, awız-
ların pomp-pomp etkizip, órli-gúrli awqatqa tiyisti. 3. Stepan 
basqıshtan zımp etip sekirip tústi. 4. Hár arbanıń keyninde 
buwdaq-buwdaq bolıp kóterilgen shańlar shubatılıp qalıp atır. 
5. Grigoriy atına lıp etip sekirip minip alıp, turǵan jerden 
shawıp, ala jóneldi. 6. Attı dárriw bir shetke burdı da, shańdı 
burq etkizip, attı tikke suwǵa urdı. 7. Pax-pax-pax dep oqlar 
zalp penen ústi-ústine atıldı jáne de azdan soń tax-tux-tax 
dep jańǵırǵan ses arttaǵı toǵaydıń ishin gúńirentti. 8. Jaydıń 
ishi jalt etip jaqtılandı da, shırpı taǵı óship qaldı. 
(M. Sh.)