М. Башмаков. 11-мавзу. Захираларни бошқариш моделлари

Захираларни бошқариш моделлари.
Захираларни бошқаришнинг классик масаласи
Товар захираларини бошқариш масаласи деганда шундай оптималлаштирувчи масала тушуниладики, унда қуйидаги ахборотлар мавжуд бўлади:

• 
  товарни етказиб бериш тўғрисида;
  
• 
  товарга бўлган талаб тўғрисида;
  
• 
  товар захираларини сақлаш шартлари ва харажатлари тўғрисида;
  
• 
  оптималлаштириш мезони тўғрисида.
  

Аввало ташқи етказиб берувчидан деталлар ҳажмига буюртма бериш билан боғлиқ ёки деталлар ҳажмини ишлаб чиқариш билан боғлиқ захираларни бошқариш муаммосини кўриб чиқамиз. Бу ҳолатда ишлаб чиқаришни ташкил этиш ёки буюртмаларни бериш сиёсати бўлиб, умумий харажатларни минималлаштириш ҳисобланади.
Агар корхоналарда захираларни бошқариш тизими етарлича мураккаб бўлса, уни моделлаштиришда имитацион усуллардан фойдаланиш мумкин. Ҳар бир ҳолат учун моделлаштириш жараёнининг мақсади бўлиб, қарор қабул қилувчи шахсга баъзи мезонларни ҳисобга олган ҳолда захира даражаси ва уни келтириш муддатларини аниқлашга ёрдам бериш ҳисобланади.
Захираларни бошқаришнинг исталган тизимида буюртмаларни бериш моделнинг цикллилигига мос равишда ўзгаради. Захиралар даражасининг камайиши жараёни мос келувчи талаб модели асосида аниқланади. Захираларни тўлдириш учун айрим нуқталарда янги буюртма берилади. Айрим вақт ўтгандан кейин, яъни етказиб бериш вақти деб аталувчи вақтдан сўнг, буюртмалар қабул қилинади ва захиралар даражаси ортади. Бундан сўнг эса захираларнинг янги цикли бошланади. (1-расм).

1-расм. Захираларни сақлашнинг стандарт модели

11.2. Тақчиллик ҳисобга олинган статик детерминаллашган модел.

Захираларни бошқариш асосий моделининг шартлар тизими. Моделлаштириш жараёнини осонлаштириш учун моделга бир қатор шартлар киритилади:

1. Маҳсулотга бўлган талаб доимий ёки доимийга яқин бўлади. Агар захиралардан фойдаланиш коэффициенти доимий бўлса, унда захиралар даражаси ҳам доимий коэффициент билан камайиб боради.
2. Етказиб бериш вақти аниқ ва доимий миқдор деб фараз қилинади.
3. Захираларнинг мавжуд бўлмаслигига йўл қўйилмайди.
4. Захираларнинг ҳар бир цикли давомида маҳсулотнинг доимий миқдорига (q) буюртма берилади.
Захираларни бошқариш моделининг якуний кўриниши қуйидаги 2-расмда келтирилган.