М. Башмаков. 11-мавзу. Захираларни бошқариш моделлари

Математиканинг асосий кучи шундан иборатки, битта аниқ масалани ечиш билан бирга у ҳар доим ҳам кўриб бўлмайдиган кўплаб ҳолатларга қўллаш мумкин бўлган умумий усуллар ва услубларни яратади.
М .Башмаков.


11-МАВЗУ. ЗАХИРАЛАРНИ БОШҚАРИШ МОДЕЛЛАРИ
11.1. Захираларни бошқаришнинг асосий модели.
11.2. Тақчиллик ҳисобга олинган статик детерминаллашган модел.
11.3. Захираларни бошқаришнинг стохастик модели.
Таянч сўзлар: ишлаб чиқариш захиралари, товар захираларини сақлаш шартлари ва харажатлари, етказиб бериш вақти, умумий қиймат тенгламаси, Уилсон формуласи, буюртманинг тежамли ҳажми.


11.1. Захираларни бошқаришнинг асосий модели.

Иқтисодий ҳолат ўзгаришининг оқибатларидан бири бўлиб, барча турдаги корхоналар мавжуд захираларни, шу жумладан, хомашё ва материаллар, пировард маҳсулотлар захираларини бошқариш ва сақлаш сиёсатини қайта кўриб чиқишларига олиб келади.

Агар қандайдир корхона товар захираларига эса бўлса, унда ушбу товарларга сарфланган капитал “музлатилади”, яъни капитал ҳаракатдан тўхтайди. Ушбу капиталдан фойдаланиб бўлмайди, у корхона учун тўланмаган фоизлар ёки инвестицияни амалга ошира олмаслик имкониятлари шаклидаги йўқотилган қиймат кўринишида намоён бўлади. Бундан ташқари захираларнинг мавжудлиги маълум харажатларни келтириб чиқаради, чунки захираларни сақлаш учун алоҳида шароитлар яратиш ва зарур майдонлар ажратиш керак; захираларни бошқарувчи ходимларга иш ҳақи тўлаш лозим; захиралар суғурталанган бўлиши лозим ва ҳ.к.
Шу муносабат билан исталган корхонанинг мақсади бўлиб, имкон даражасида камроқ захираларни сақлаш ҳисобланади. Бироқ, бошқа ҳолатларни ҳам кўзда тутиш лозим. Истеъмолчилар томонидан маҳсулотга бўлган талаб кўп ҳолларда ноаниқликка эга. Шунинг учун ҳам захира даражаси қанчалик кам бўлса, маҳсулотнинг тақчил бўлиш (етишмаслиги) эҳтимоли ҳам ортиб боради. У ёки бу маҳсулотнинг тақчиллиги ўз-ўзидан корхона учун ишлаб чиқариш соҳасида айрим зарарларни келтириб чиқаради ёки потенциал мижозлардан айрилишга олиб келади.