|
2-
топширик. Мана бу таърих бир бино таъмири муносабати билан
шоир Муқимий томонидан айтилган. Таърих моддаси тагига чизилган
сўзлардан ҳосил қилинади (хижрий 1281 йил).
в1$1д 4и»п&1 1.
_)1
,сс113
л
**-1
3-
топширик. Қуйидаги таърих Шайбонихон томонидан Нажмиддин
Кубро вафотига бағипшаб айтилган бўлиб, таърих моддаси тагига чизилган
сўзлардан чиқади (хлжрий 618 йил).
1 ^ в!-и
Ь1
V оц <
ои “Ц;
4-топширнқ Тубандаги таърих Сирожиддин Хондайлиқий томонидан
Хислатнинг «Армуғони Хислат» баёзининг чоп этилгани (ҳижрий 1340 /
мелодий 1921 йил) муносабати билан айтилган. Таърих моддаси тагига
чизилган сўэлар таркибидаги ҳарфлар рақамлари жамланмасидан тузилади.
(~р>1аг. -_1 >1 ^
А з'
5-топшириқ. Ибн Синонинг таваллуди, илмга камол бахш этиши ва
вафоти саналарнни ифодаловчи мана бу тўртлик таърих жанрининг энг яхшн
намуналаридан бири хисобланади:
I
^1с*
О Ч ^ ий'
С“
Маъноси: Х,ақиқат ҳужжати бўлган Абу Али ибн Сино
-
«шажаъ»да йўқпикдан борлиққа келди (туғилди),
_ «шасо»да барча
илмларни билиб олди,
«таказ»да бу жаҳонни тарк қилиб кетди.
сўзларининг абжад ҳисобини чиқаринг.
Муаммо
Муаммо араб тилидаги ^
«аъмо» сўзидан олинган бўлиб, «кўр
килинган», «яширинган» деган маъноларни англатади. У шеърий жанр
сифагида ўзининг қатъий қоидаларига эга бўлиб, асосан бир, икки байтдан
иборат бўлган тугал маъноли шеърдир. Муаммода бирор ном (асосан киши
номи) харфлар орасига яширинган бўлади ва у сарлавҳада аниқ кўрсатилади.
Шу билан бир!а шеърда унинг ечими билан боғлик бўлган турли имо-
ншоралар ҳам берилади \ гкувчи муаммони мавжуд махсус коидалар аосида
98
www.ziyouz.com kutubxonasi
таҳлил қилади ва ечимини топади. Муаммонинг ечими араб ҳарфларининг
ёзилиш ҳолатига асосланади. Унинг ечимида биринчи навбатда мантикдан
келиб чиқилади. Бунинг учун маънодош ва шаклдош сўзларни аниқлаш, бир
тилдаги сўзнинг бошқа тилдаги маъносини топиш, бадиий санъат илмига
мурожаат қилиб, араб алифбосидаги ҳарфларнинг шакли, рамзийлигига
эътиборни қаратиш,
муаммо қилинган сўзлардаги ҳарфлар ўрнини
алмаштириш. йнл ҳисоби, бурж ва абжад ҳисобидан фойдаланиш лознм
бўлади. Шу билан бирга ўқувчидан ишорат қшшб ўтилган ҳарфларнн
аниқлаб уларнн ўз ўрнига тартиб билан тўғри қўйиш ва улаш ҳам тапаб
қилинади. Ана шундагина муаммо жумбоги тўгри ечилади.
Адабиётимизда Х1У-ХУ асрлар муаммо жанрининг гуркираган даври
сифатида қайд этилади. Лекин муаммонинг дастлабки намуналари қачон ва
қаерда пайдо бўлгани масаласига ҳали ҳам аникдик киритилганпча йўқ.
«Ислом энциклопедия»сидаги маълумотта кўра, араблар мазкур жанрнинг
илк нжодкорини машҳур арузшунос Халил ибн Аҳмад деб биладилар. Ажам
олимлари эса дастлабки ижодкорни Али Ибн Абу Толиб деб фараз
қиладилар. XV асршгаг I яримларига кадар ўзбек адабнётида ҳам
шоирларнинг муаммо жанрида ижод қипганликлари номаълум, аммо
адабиётимизда муаммо жанрининг илгаридан, яъни Навоийга қадар ҳам
мавжуд бўлганига ншора қилувчи мисралар мавжуд, деб ёзади шу даврлар
тадқиқотчиси Э.Рустамов ва Лутфийнинг қуйидаги байтини мисол
тариқасида келтиради (Узбекслая поэзия в первой половине XV века. М. /9(5.?.
Н2-бет)'.
1 .Л Х .Л
^
1ххтй
I
Лекин Навоий даврида муаммонавислик жуда тез суръатлар билан
ривожланди. Навоийнинг «Девони Фоний» асари таркибига шоирнинг беш
юзга яқин форс-тожик тилидаги муаммосининг киритилиши бу даврда
муаммонависликнинг камолот босқичига кўгарилганини исботлайди. Навоий
ўзбек тилида ҳам муаммо жанрининг кўплаб ажойиб намуналарини яратди.
Улар шоирнинг гурли асарлари таркибидан кенг ўрин олган. Шоирнинг
мана бу машҳур муаммоси мазкур жанрнинг энг яхши намушаси
ҳисобланади:
еИАм
11,
^) •* ^
Байтда
дан «Д,'» чиқариш кераклигига ишора қилинмокда
Шунда
қолади ва у «яхшилик», «бахт» маъноларини беради. Дунёда ҳеч
нарса боқий эмас, ҳамма нарса ўткинчи, шундай экан чиройли амаллар
бажариб яхши от қолдиришга уриниш лозимлпгпни уқдирмоқда шонр
Навоий қаламига мансуб мана бу муаммо Ҳасан исмига айтилган
бўлиб, муаммони ечиш шартига кўра «!*
й
сўзидан «Л » Ии чиқариш
лозим. Шунда қолган ҳарфлардан 6-“=* исми ҳосил бўлади:
99
www.ziyouz.com kutubxonasi
._5и( ».)^)Ц) Л^1яи^\_м)
1 ~ «>' ^) ^ ~.5 Ца\-С
Do'stlaringiz bilan baham: |
