М авж уда қам идовл н и го ра с у л а й м о н о в а эски ўзбек ёзуви

Абжад ҳисоби
Араб ёзуви ўзининг гўзаллиги, хушхатлиги билан жахон халкдарининг 
эъгиборини доимо жалб килиб келган. Сабаби унинг бошқа халқлар сзувидан 
фарқли ўларок бир неча муҳим вазифани адо эта олганидадир. Аввало, араб 
ёзуви маъно ташиш воситаси снфатида аҳамиятли, қолаверса, ўкувчига 
юксак эстстик завқ улашувчи санъат асари сифатида қиммат.шдир. Утмишда 
бу ёзув тарихий ёдзюрликлар, улкан иншооглар, осори атиқалар учун наҳш, 
безак вазифасини ҳам бажарган. Булардан ташқари, унинг яна бир мухим
81
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

вазифаси бор, у ҳам бўлса араб алифбосининг рақам, сон маъносини ифода 
этиш билан боғлиқлигидяр.
Манбалардан маълум бўлишича, араблар (мелоддан 2000 йил илгари) 
ўз алифболарини тузншда қадимги ёзувлар бўлмиш финикия ва оромий 
ёзувларидам қарфлар номларини ва улар билан бирга ҳар бир ҳарфнинг 
рақамкй тенглигини ҳам олганлар. Демак, абжад ҳисобининг тартиби 
финикия ва оромий ёзувларидан келнб чиққан. Лекин улар алифбосида 
хдрфлар сони йигирма иккита бўлиб, тўрт юздан кейинги сонларнинг ифода 
қилинишида охирги ҳарф «тав» (арабларда «таун»)га олдинги ҳарфлардан 
бирнни қўшнб бсш юздан мингтача бўлган сон ифодаларини ҳосил қилганлар 
(Масалан: 
т авкоф , -павреш, т а вш и н
каби). Араблар бу усулни бир оз 
такомнллэштнрднлар. Улар олтита ҳарф ихтиро қилиб, беш юздан минггача 
бўдган сон нфодаларини ҳосил килдилар. Шу тариқа арабларда йигирма 
саккизта ҳарфнн ўзида жамловчи саккиз атама ҳосил бўлган. Булар 
қуйидагилар:
каламан
хутти
қавваз
абжад
50 40 30 20
10 
9 
8
7 6 5
4 3 2 1
заза*'
саххаз
қарашат
суъфас
Л до
юоо ад коо
700 ГэУО 500
400 300 200 100
90 Я0 70 60
5
1
-
1
й У *
■
6
'■ 
3
2
-
1 
7
'
_)
3
-
с
4
~
4
2 0
-
и £
3 0
-
Д
8
-
**
4 0
"
г*
-
Н
9
-
с
{ 
5 0
“
й
. 
Ю
-
. /•
82
www.ziyouz.com kutubxonasi

---