М аълум от лар билан тулдирилган дарслик ярат иш ни такозо этди



Download 19,12 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/245
Sana25.02.2022
Hajmi19,12 Mb.
#298996
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   245
Bog'liq
Нормальная физиология Алявива. О

Голдж и аппараты
- ней рон органелласи булиб, ядрони тур 
каби ураб туради. Голжи аппарати хужайрада нейресекретор ва 
бош ца биологик фаол моддаларнинг синтезида иштирок этади.
Л изосомалар
ва уларнинг 
ферментлари -
нейронда айрим 
моддаларнинг гидролизини таъминлайди.
Нейрон пигментлари
- мелонин ва липофусцин урта миянинг 
цора моддасида, адаш ган нервнинг ядроларида ва симпатик ти- 
зим цужайраларида ж ойлаш ади.
Митохондриялар
- нейроннинг энергетик эцтиёжини таъмин­
лайди. Улар жужайра ичи нафасида муцим ацамият касб этади. 
Н ейронлар зур бериб иш лаганда уларнинг мицдори ортади.
Нейротрубкалар
- н ейрон сомасига кириб туриб, ахборот- 
ларни саклашда ва узатиш да иштирок этади.
Нейрон ядроси -
теш икли, икки каватли мембрана билан урал- 
ган булади. Тешиклар орцали нуклеоплазма ва цитоплазмалар 
уртасида моддалар алм аш инуви руёбга чицади.


Ядрода генетик материал булиб, бу аппарат ^ужайранинг шак- 
лланишини, бошца хужайралар билан алоцасини таъминлайди.
Ядрочада
- куп мивдорда РНК булади ва югща ^ават Д Н К
билан цопланган булади.
Цендритлар -
нейроннинг асосий ^абул ^илувчи майдони 
булиб, дендрит мембранаси ва ^у ж ай р а танасининг синаптик 
^исми, электр потенциали узгариши билан кечадиган нерв охи- 
ридан ажраладиган медиаторларга сезгирдир. Одатда, нейрон- 
да бир мунча шохланган дендритлар булади. Бундай шохланиш- 
нинг а^амияти шундан иборатки, нейрон ахборот тизим булган- 
лиги учун ахборотлар кириши купрок булиш ини таъминлайди.
Лксон-нейроннинг усимтаси булиб, унинг энг му^им функ- 
цияси дендритлар томонидан йигилган, танасида кбайта иш лан- 
ган ва аксон буртики ор^али угказиладиган ахборотларни иш чи 
аъзоларга утказиб беришдан иборатдир. >^ар бир нейронда ак­
сон диаметри доимийдир, аксон охири тармокланган булиб, бу 
жойда митохондрия ва секретор бирикм алар куп булади.
Нейрон куринишлари:
нейроннинг тузилиш и унинг кандай ва- 
зифани бажариш ига богли^ булади. Н ейрон тузилишига кура 
уч куриниш га булинади: униполяр, биполяр ва мултиполяр.
Х а ^ ц и й униполяр нейронлар уч ш охлик нервнинг мезенце- 
фал ядросида жойлашади. Бу нейронлар чайнов мускулларининг 
проприорецептив сезувчанлигини таъминлайди.
Бундан ташцари, псевдоуниполяр нейронларни з^ам эътироф 
этадилар. Аслини олганда, бундай н ейроннинг иккита усим та­
си булади (биттаси перифериядан, яъни рецептордан келса, ик- 
кинчиси марказий нерв тизимида булади). Иккала усимта ^уж ай- 
ра танасининг олдида бирлашиб, битта усимтани ^осил кил ад и. 
Улар огриц, ^арорат, ташци проприорецептив, барорецептив сиг- 
налларни ^абул ^илишни таъминлайди.
Биполяр нейронларда битта аксон ва битта дендрит булади. 
Бундай нейронлар асосан, курув, эш итув ва хид билув тузилма- 
ларининг периферик ^исмларида учрайди.
М ултиполяр нейронларда бир нечта дендрит ва битта аксон 
булади. Хозирги кунда 60 дан ортиц мултиполяр нейронлар тур- 
лари мавжуд.
Н ейронда модда алм аш инуви.
Н ерв ^ужайрасига керакли 
озик моддалар сувли эритмалар тарзида кириб, метаболитик мах- 
сулотлар ^ам ^ужайрадан сувли эритмалар тарзида ажратиб чи- 
^арилади.
Нейрон оксиллари пластик ва ахборот мацсадларига ишлатил- 
са, липидлар эса энергетик ва пластик ма^садларга сарфланади.


Нейрон карбонсувлари асосий энергия манбаи булиб, ^исоб- 
ланади. Глюкоза нерв ^ужайрасига кириб, гликогенга айлана- 
ди, керакли вацтда ^ужайрани узидаги ферментлар таъсирида яна 
глюкозага айланади, лекин гликоген захираси нейронларнинг 
бутун энергетик эхтиёжини крндира олмайди, нейронлар учун асо­
сий энергия манбаи цондаги глюкоза булиб, ^исобланади.
Нерв туцимасида калий, натрий, калций ва магний тузлари 
куп. Катионлардан К +, N a+, M g+, Са
+2
куп учраса, анионлардан 
эса- СГ, НСО 
3
куп булади. Булардан ташцари нейронлар турли 
микроэлементларга хам бой булади. У ларнинг биологик фаол- 
лиги юцори булганлиги сабабли ферментларни фаоллаштира- 
ди. Микроэлементларнинг мицдори нейронлар функционал хрла- 
тига боглиц булади.
Энергия алмаш инуви нейрон тинч турганда ва цузгалганда 
турлича булади. ^уж ай радаги нафас коэффицентининг ортиши 
бу нарсани исботлайди, тинч ^олатда у 
0 ,8
га тенг булса, нейрон 
цузралганда у 
1 ,0
га тенг булади. Е^узгалиш пайтида нейроннинг 
кислородга э^тиёж и 
1 0 0
% га ортади, цузгалишдан сунг, нейрон 
цитоплазмасидаги нуклеин кислоталарнинг мицдори эса 5 ма- 
ротабага озайиб кетади.
Нейронларнинг синфланиш и
: 1.Аксон охирларидан ажратиб 
чицариладиган медиаторларига кура нейронлар: холинергик, пеп- 
тидергик, норадреналинергик, дофаминергик ва бошцаларга були- 
нади. 
2
.Таъсирларнинг сезувчанлигига караб 
m o h o
-, 
би-, полисен­
сор нейронларга булинади.
Моносенсор нейронлар пустлокнинг бирламчи проекцион со- 
^аларида ж ойлаш ган булиб, улар фа кат муайян сенсор тизими- 
даги сигналларга ж авоб беради.
Бисенсор нейронлар пустлоцнинг иккиламчи проекцион со- 
^аларида жойлаш иб, хам узини хам бошца сенсор тизимидаги 
сигналларни цабул цилади.
Полисенсор нейронлар, купинча миянинг ассоциатив сохаси- 
да жойлашган булади, улар эшитув, курув, .^ид билув ва бошка 
рецептив тизимлардан келаётган сигналларга жавоб беради.
Нейронлар функционал жи^атдан 3 турга булинади: аффе- 
рент, интернейрон (оралиц) ва эфферент. Биринчиси марказий 
нерв тизимининг юцори тизимларига ахборотни утказиб турса
иккинчиси марказий нерв тизимида нейронлар орасидаги узаро 
муносабатни таъминлайди, учинчиси эса марказий нерв тизими 
(М НТ)нинг цуйи тизим ларига, МНТ дан ташцарида жойлашган


нерв тугунларга ва ишчи аъзоларга ахборотларн и етказиб тура- 
ди. Афферент нейронлар функцияси рецепторлар функцияси би- 
лан узаро богланган булади.
Рецепт орлар. Рецепт ор ва ген ер а т о р пот енциаллар.
Таъ- 
сирларни цабул циладиган нерв охирлари ёки ташци муцитдаги 
муайян узгариш ларга реакция курсатадиган ихтисослашган ту- 
зилмалари 
р е ц е п т о р л а р
исобланади. Р ецепторлар адекват таъ- 
сирловчиларга нисбатан ута сезгир булади. У лар 4 гурухга були- 
нади: механо-, термо-, хемо- ва фоторецепторларга. Рецептор 
потенциали рецептор таъсирланганда ун ин г мембранасининг де- 
поляризацияга учраши ва угказувчанлигининг ортиши натижа- 
сида юзага чицади.
Юзага чиццан рецептор понетциали 
генерат ор потенциалы
цосил буладиган жой, аксон буртигига электротоник тарцалади. 
Генератор потенциални аксон буртигида цосил булишига сабаб, 
нейроннинг шу цисми боища цисмларидан цузралувчанлигининг 
юкорилиги ва кузналиш бусагаси пастлигидадир. Г енератор по- 
тенциалларни цосил булиши нерв им пулсини цосил цилади.
Афферент, интер - ва эфферент нейронлар.
Афферент нейронлар
ахборотни цабул цилувчи булиб, тар- 
моцланган тур х.осил килиб туради. Орца миянинг орка соцасида- 
ти шохларида жойлашган афферент сезувчи нейронлар, майда- 
роц улчамда, лекин дентрит усимталарига бой булади, олдинги 
шохларда жойлашган 
эфферент
нейронларнинг сомаси эса кат- 
тароц улчамда, бироц дендритларининг сони оз ва кам тармоц- 
ланган булади.
Интер (оралщ ) нейронлар
афферент нейрондан олинган ах­
боротларни цайта ишлайди, сунг,ра бош ца интернейронлар ёки 
эфферент нейронларга узатади.
Эфферент нейронлар
нерв марказларидан ахборотларни ишчи 
аъзоларига ёки МНТнинг бошца нерв марказларига узатади. М а- 
салан, бош мия пустлогининг царакат соцасидаги эфферент ней- 
ронлар-пирамида хужайралар орца м иянинг олдинги гпохидаги 
мотонейронларга импулслар юборади. Эфферент нейронларнинг 
бошца нейронлардан фарци шундан иборатки, улар узун аксонга 
эга булиб, кузгалишни юцори тезлик билан утказишидадир. Орца 
миянинг барча тушувчи (пирамида, руброспинал, ретикулоспи- 
нал ва ц.к.) йулларини МНГ нинг мое келувчи булимларининг 
эфферент нейрон аксонлари цосил цилади. Автоном нерв тизи- 
ми, адашган нерв ядролари, орца м иянинг ён шохлари нейронла- 
ри цам эфферент нейронлар каторига киради.



Download 19,12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   245




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish