М аълум от лар билан тулдирилган дарслик ярат иш ни такозо этди



Download 19,12 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/245
Sana25.02.2022
Hajmi19,12 Mb.
#298996
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   245
Bog'liq
Нормальная физиология Алявива. О

4-расм. 
Куч-вацт эгри 
ч т и т .
1-реобаза, 2-икки реобаза,
а-ф ойдат всщт, б-хронаксия


деб атади. Бир реабазага тенг ток берилганда, мембранада ^ара- 
кат потенциалини юзага чикариш учун зарур булган минимал 
вакт 
фойдали всщт
деб аталади. Токнинг кучайтирилиши таъ- 
сирнинг минимал ваь^гини н^исцартиришга олиб келади, аммо че- 
гарасиз кучайтириб булмайди.
Фойдали ва^т (ОС) ни аницлаш анча м уш кул, чунки реобаза 
миидори оз-оздан узгариб туради. Бу узгариш лар сокинликда 
мембрананинг функционал ^олатдаги 
у з г а р и ш л а р н и
акс этти- 
ради. Ш унинг учун Л.Лапик боцща ш артли катталикни таклиф 
этди ва уни 
хронаксия
деб атади. Хронаксия - кузралувчан туки- 
мага икки реобаза ток кучи билан таъсир этиб турганда, уни 
^узгатиш учун зарур булган к;исца ва^тдир (ОД). Хронаксияни 
аницлаш усули-хронаксиметрия деб аталади. Бу усул фацатги- 
на тад^и^отлардагина эмас, балки клиник амалиётда >^ам му^им 
ахамиятга эга. У муман олганда, хронаксиметриядан инсонлар- 
нинг нерв-мускул тизимига функционал ба^о беришда унумли фой- 
даланилади. Улардаги органик узгаришлар мушак ва нерв туфш а- 
ларда хронаксия катталигининг ошиши билан кечади, бу уз навба- 
тида катта диагностик а^амияти билан ^ам характерлидир.
Таъсир кучини орт иб бориш т иклиги.
Н ерв ёки мускул таъ- 
сирланишининг бусага мицдори стимулнинг цанча ва^т таъсир 
этишигагина эмас, балки стимул кучининг ортиб бориш тикли- 
гига ^ам 6орли^. Таъсир бусагаси турри бурчак шаклидаги ток 
зарбларидан энг кам м и л о р д а булади, б у н д ай то к зарблари ку­
чининг максимал даражаси тез ортиб бориш и билан ф а р ^ а н а - 
ди. Турри бурчак шаклидаги ток зарблари урнига чизик; ёки экс­
поненциал равиш да ортиб борувчи стимуллар татби^ этилса, 
бусаралар каттарок; булиб, чи^ади, ток кучи ^анча секин ортиб 
борса, бусаралар шунча купро^ ошиб боради.
Токнинг ортиб бориш тиклиги бир 
цадар
минимал м и л о р ­
да н пастроц камайганда ток к^айси охирги кучигача оширилма- 
син, харакат потенциали мутлацо пайдо булмайди. Бунинг са- 
баби шуки, таъсир кучи орттирилган вакргда ту^имада фаол узга­
ришлар руй бериб улгуради, бу узгариш лар эса бусагани оши- 
риб, к$зралишнинг келиб чи^ишига тус^инлик ^илади.
К£узралувчяи тукиманинг секин ортиб борувчи таъсирга шун- 
дай мослашиш ^одисаси 
аккомодация
деб аталади. Аккомода­
ция тезлиги ^анча юкори булса, таъсирловчи кучидан махрум 
булмаслик учун стимул ушанча тик ортиб бориши мумкин.
Элект р т о к и н и п г цузгалувчан т уц им аларга таъсири.
Эк- 
спериментал физиологияда кузгалувчан тукималар хусусият-


ларини урганишда, клиник амалиётда беморларга ташхис 
к у й и ш

да ^амда даволаш мацсадларида электр токидан кенг фойдала- 
надилар. Ш у м уносабат билан электр токини цузгалувчан туки- 
маларга таъсир этиш механизмини батафсил куриб чицамиз. 
КЗ'згалувчан туцималарни жавоб реакцияси токнинг таъсир этиш 
шаклига (доимий ёки узгарувчан), таъсир этиш давомийлигига 
>^амда токнинг ортиб бориш тиклигига борлиц булади.
Узгармас электр токи цузгалувчан туцимага цутбли таъсир 
курсатади. М икроэлектродлар ёрдамида утказилган тажрибалар 
шуни курсатадики, катод остида ^ужайра мембранаси деполя- 
ризацияга учраса, анод остида гиперполяризацияланади. Бирин- 
чи х.олда, критик потенциал билан мембрана потенциали урта- 
сидаги фарц камаяди, бунинг натижасида катод остида цузга- 
лувчанлик ортади, анод остида эса карама-царши ^одиса юз бе- 
ради, яъни цузгалувчанлик пасаяди. Бу ходисаларни кашф эт- 
ган Э.Пфлюгер таж рибада цуйидагиларни исбот этди: Пфлюгер 
электродлардан бири остидаги нервни шикастлади, иккинчи 
электродни эса нервнинг шикастланмаган цисмига урнатди. Ка­
тод нервнинг ш икастланмаган цисмига текканда цузралиш ток­
ни: уланиш пайтида келиб чицци; катод нервнинг шикастлан-
ган цисмига урнатилиб, анод эса нервнинг шикастланмаган жой- 
ида турганда, цузралиш токнинг узиш пайтидагина келиб чик- 
ди. Токни узиш пайтида, яъни анод остида цузралиш юзага ке- 
ладиган пайтда таъсир бусараси токни улаш пайтида, яъни ка­
тод остида цузралиш вужудга келадиган пайтга нисбатан анча 
юцори булади. Кейинчалик таъсирнинг цутб цонуни деб атал- 
ган бу ^одисалар бевосита хам тасдицланди, бунда тукиманинг 
узгармас ток цутбларига бевосита богланган жойида ^аракат 
потенциаллари ёзиб олинди.
Узгармас токнинг катоди билан аноди нерв толасига бевоси­
та уланадиган ж ойда мембрана потенциали узгариб цолмайди. 
Бу узгаришлар кутблардан бирмунча нарида руй беради, лекин 
катод ва аноддан узоцлашган сари потенциалнинг узгариш миц- 
дори секин-аста камайиб боради.
Потенциалнинг цутблар яцинидаги бундай узгаришлари 
элек­
тротоник узгариш лар
деб аталади. Катод олдидаги узгаришлар 
катэлект рот оникузгарииаар,
анод олдидаги узгаришларни эса 
анэлектротоник узгариш лар
деб юритилади. М ембрана потен- 
циалининг кат - ва анэлектротоник узгаришлари туциманинг 
унга берилган токка фаол жавоб цайтариши билан боглиц эмас,


улар соф физик табиатли булиб, иотенциалнинг суст узгариш- 
лари деб аталса, максадга мувофик булади.
Д е п о л я р и за ц и я н и н г крит ик дараж аси.
К а год остида нерв 
толасидаги м ем брана потенциалининг у згари ш лари н и цайд 
цилиш шуни курсатдики, мембрана деполяризацияси критик да- 
ражага етган пайтда царакат потенциали вуж удга келади.
Деполяризациянинг критик даражаси цулланилган стимул- 
нинг характерига, электродларнинг ж ойланиш ига ва бошца шу 
каби цолатларга боглиц булмай, фацат мембрананинг уз хосса- 
ларига борлицдир.
Турли кучдаги узун стимул (А) билан калта стимуллар (Б ва 
В) таъсирида нерв толасидаги мембрана потенциалининг узга­
ришларини кайд килган ёзув расмда келтирилган. Мембрана- 
нинг тинчлик потенциали 80 мв дан критик м ивдор 60 мв га туш- 
ган пайтда баркарор харакат потенциалининг келиб чикиши рас- 
мда куриниб турибди. Бунда мембрана деполяризациясининг 
руй бериш тезлиги билан фарц цилди.
Ток кучи кам булганида мембрана деполяризацияси секин- 
аста тарацций этди, шу сабабли харакат потенциалининг келиб 
чикиши учун стимул узокроктаъсир этиши керак эди. Ток кучи 
ортганда деполяризациянинг таракдай этиш тезли ги цам ошиб 
борди ва стимулнинг таъсир этадиган минимал вакти шунга яра- 
ша камайди. Бундан англашиладики, таъ си рни н г минимал вац- 
ти катод остидаги мембрана деполяризациясининг критик миц- 
дорга етиши учун зарур ва етарли вацтдир.
Токнинг шу кучида мембрана деполяризацияси цанча катта 
тезлик билан тарацций этса, фойдали вацт уш анча кисца булади 
ёки аксинча. Ш у ток кучида катод остидаги деполяризациянинг 
тарацций этиш тезлиги, биринчидан, м ембрананинг доимий вац- 
ти ЯС (Я - мембрананинг царшилиги ва С - сигим и) иккинчи- 
дан, натрий ионларини утказувчанликнинг о рти б бориш тезли- 
гига борлиц.
Бошцача айтганда, таъсирнинг фойдали вацти мембрананинг 
пассив электр хоссалари-сигими ва царшилиги билан, шунингдек 
мембрананинг ион утказувчанлигини узгартирадиган фаол меха- 
низмнинг хоссалари билан аницланади.
'' 
Локал жавоб.
ЛГузгалувчан туцима буйлаб таркала оладиган 
ха рака! потенциали таъсирга жавоб беришининг ягона шакли эмас. 
К^зралувчан хар цандай туцимада харакат потенциали билан бир 
цаторда махаллий, тарцалмайдиган жавоб олиш и цам мумкин, бу- 
нинг учун бусарадан паст стимуллардан ф ойдаланиш керак.


Ток кучи янада ортиб, бусарага я^инлашган сайин катод ос- 
тидаги мембрананинг пассив деполяризациясига бусагадан паст 
фаол деполяризация 
локал ж авоб
шаклида к;ушилади.
Л окал (ма^аллий) жавоб уз хоссаларига кура харакат потен- 
циалидан кескин фар^ ^илади. Локал жавобнинг келиб чикад 
1

ган ани^ бусараси йуц. У «бор ёки йу^» цонунига буйсунмайд! 
аксинча у куч крнунига буйсунади. Бу шундай ифодаланадики, 
локал ж авоб амплитудаси ^аракат потенциалидан фар^ ^илиб, 
берилган стимулнинг кучига борлик, стимул ^анча говори булса, 
локал жавоб з^ам шунча катта булади. Локал жавоб пайтида туки- 
манинг 
1
^узралувчанлиги ортган булади, харакат потенциали эса 
1
^узралувчанлигининг камайиши билан давом этади.

Download 19,12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   245




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish