М аълум от лар билан тулдирилган дарслик ярат иш ни такозо этди



Download 19,12 Mb.
Pdf ko'rish
bet77/245
Sana25.02.2022
Hajmi19,12 Mb.
#298996
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   245
Bog'liq
Нормальная физиология Алявива. О

41-расм. 
Юрганда (икки кадам куйганда) 
оёцнинг кетма-кет вазиятлари (В.С.Гур- 
финкелдан). Оёцларни харакатлантириш- 
да турли мускулларнинг иштирок этиши 
курсатилган.


таяниб туради 
(икки таянчли давр).
С ун гра гавда вазни бутун- 
лай олдиндаги чап оёеда тушади, бу о ё^ энди таянч булиб ^ола- 
ди. Таянч булиб долган чап оёк товонидан учигача юмалоьуш- 
ниб, танани олдинга цараб юргизади, айни ва^тда унг оёц эса 
олдинга узатилиб, гавда вазнини уз зи м м аси га олиш учун тово- 
нини ерга тегизади. Юриш акти айрим компонентларининг жуда 
ани^ такрорланиши билан фар^ к;илади, бу компонентлардан ^ар 
бири узининг аввалги ^адамдаги ан и ^ нусхасидан иборат.
Юриш актида одам ^уллари ^ам ф аол ^атнашади: унг о ё^ 
олдинга узатилганда унг цул opeara ^аракатланади, чап цул эса 
олдинга узатилади. Чап оёк олдинги узатилганда эса, аксинча 
чап 
1
$ л opeara караб, унг 
1
$ л олдинга ^араб ^аракатланади. Бо- 
цщача айтганда, одам юрганда ^л-оёв^лари ^арама-царши йуна- 
лишда харакатланади.
Эркин оё^нинг айрим буринлари (сон, болдир ва панжа)нинг 
^аракати фа^ат мускулларнинг ¡^ис^аришигагина борли^ булиб 
^олмай, инерцияга ^ам боглиц. Бугин тан ага цанча якин булса, 
инерцияси уш анча камро^ булиб, тан ага уш анча эртарок эрга- 
ша олади. М асалан, эркин оё^ сони ^ам м адан эртаро^ олдинга 
сурилади, чунки у чано^ка ^аммадан кура я^ин. Болдир чано^- 
дан узо^ булгани учун кейинда цолади, ш у сабабли оёк; тиззадан 
букилади. Худди шунингдек, оё^ п ан ж асин и нг болдирдан кей­
инда ^олиши сабабли, оёк болдир-панжа бугимидан букилади.
Одам ю рганда мускулларнинг кетм а-кет ишга тортилишини 
ва ^ис^ариш ларини ани^ координациясини марказий нерв сис- 
темаси ва асосан бош мия ярим ш арлар пустлори таъминлайди. 
Юриш акти нерв механизми ж и^атидан 
автоматлашган зан-
жирли рефлексдир,
бу рефлексда аф ф ерен т импулсация хара- 
катнинг аввалги хар бир элементига ^ ам р о ^ булиб, навбатдаги 
элементнинг бошланиши учун сигнал були б хизмат к;илади.
Ю гуриш.
Одам югурганда ор^адаги 
оёк.
кучли равишда ёзи- 
либ, иккинчи (олдинга узатилган) оёк ерга тегиб улгурмасдан 
эртароц ердан узилади, шунга кура одам юрганда гавдаси бир 
неча вацт ерга таянмай муаллак; туради . Ш унинг натижасида 
бутун тана тиккасига (ю^орига ва п астга) анча силжийди.
)(аракат ларга т урли ш ар о и т н и п г т аъ сири.
Хар бир хара- 
кат в а ^ и д а шу актни ташкил этувчи ^аракатлар занжири эмас, 
балки ^аракат актининг охирги эф ф екта организм учун му^им- 
дир. Бир натижага турли усуллар билан эриш иш мумкинлиги 
циклография усули курсатиб беради. Таж рибасиз ишчи мехнат


^аракатларини бажарганда, ^аракат аппаратининг айрим ^исмла- 
ри тежамли ва аниь; ^аракат циладиган тажрибали ишчидагига 
нисбатан бош ^ача нисбатда булади.
Текш ирилувчи киш и ургатилган, унинг ^аракатлари купро^ 
уйрунлашади, кучли бир текис сарфлайди, айрим цикллар купро.^ 
стандарт булиб ^олади. Электромиограммада тинчлик даврла- 
ри пайдо булиб, букувчи ва ёзувчи мускулларнинг ^узгалиш дав- 
рлари эса равш ан чегараланиб ту ради.
Д аракат актларидаги айрим ^исмларнинг узгарувчанлик да- 
лиллари одамнинг кундалик ^аётида куп учратиш мумкин. Но- 
текис йулда ю риш ёрцин мисолдир: ^аракат характери йулнинг 
барча баланд, паст ва радир-будур жойларига мослашади, чун- 
ки юриш актида ^атнаш увчи мускуллардан ^ар бирининг ишга 
тушиш ва^тини, ш унингдек, цис^ариш даражаси ва узунлигини 
марказий нерв системаси тегишлича узгартиб туради. Одам чар- 
чаганда марказий нерв системаси ^аракат актини бошцаролмай- 
ди, натижада ^аракат акти аввалгидан кура купро^ мускуллар­
нинг иш тирокида баж арила бошлайди.
Тикка т уриш акт и.
Скелет мускуллари бош мия катта ярим 
шарлари пустлорининг иштирокида келишиб ишлайди (коор­
динация), бу эса мураккаб ^аракат актларини бажаришдаги эмас, 
одамнинг бирор ^олатни с а ^ а б туришида ^ам намоён булади. 
Тикка туриш актини мисол тарикасида куриб чщ айлик. Муво- 
занат са^лаш тикка туриш учун зарур шартдир; бутун гавданинг 
орирлик маркази гавданинг таянч текислиги устида, яъни оё^ 
кафтларининг полга тегиб туриш майдони билан чегараланган 
текислик устида тургандагина мувозанат са^лаш мумкин.
Одам тинчгина ти кка турганда гавдаси фронтал текисликда 
^ам, сагитал текисликда хам муттасил тебраниши махсус тадц- 
и^отларда а н и ^ а н д и . Бир тебранишлар одам тикка турганда 
гавда м увозанатининг бе^арор эканлигидан гуво^лик беради. 
Одамнинг тикка туриш и аслида гавданинг йикила бошлаши би­
лан тезда мувозанат тикланишининг узлуксиз такрорланишидан 
иборат. Гавданинг йи^илишига сабаб шуки, гавда ^исмларининг 
орирлик кучи таъсирида чаноц-сон ва тизза бугимлари ёзилади. 
Болдир-панжа бугимлари эса букилади. Шу сабабли кискариб, 
орирлик кучига царши таъсир этадиган мускуллар кагнашганда- 
гина мувозанат ^олатини узо^ саадаб туриш мумкин. Гавда орир­
лик марказининг тебранишларини ёзиш билан бир вактда турли 
мускулларнинг электр фаоллиги кайд килинса, гавда вертикал 
уедан орган пайтда, яъни гавда й и ^ л а бошлаганда мускуллар-


нинг цисцариш ига 
иш он са 
б у лад и .
Мускуллар рефлекс 
йули билан цисца- 
риб, гавданинг тик- 
ка вазиятга цайти- 
шини таъминлайди.
Одам тикка турганда 
мускулларнинг реф­
лекс йули билан цис- 
царишида вестибу- 
лорецепторлар, про- 
приорецепторлар ва 
курув рецепторлари 
му^им а^амият касб 
этади.
Одам тикка тур­
ганда гавдаси н ин г 
тебраниши Е.Б.Бабс- 
кий ва цамкорлари 
ишлаб чиццан стаби- 
лограф билан цайд 
цилинади. Бу асбоб 
датчикларга ма^кам- 
лаб куйилган пулат 
майдончадан иборат 
булиб, унга текши- 
риладиган киши тик­
ка турразиб цуйила- 
ди. Стабилограф гав­
данинг умумий огирлик маркази цанча силжиганини аницлашга 
имкон беради. 
С
о р л о м
кишида умумий огирлик марказининг теб- 
ранишлар амплитудаси 12 
мм
дан ошмайди.
Марказий нерв тизимининг баъзи касалликларида (масалан, 
орца миянинг прориорецепторларидан импулс утказувчи орца 
устунлари зарарланганда, орцасухоткасида, шунингдек, мияча 
усмаларида) гавда нормадагига нисбатан купроц тебранади ва 
айникса куз юмилганда баркарор тикка туриб булмайди.
Одамнинг тикка туриш актида катта ярим ш арлар пустлоги- 
нинг иштирок этиши шу билан исбот этиладики, сенсомотор со^а 
зарарланганда одам тикка туролмайдиган булиб цолади. Бола 
(шунингдек, ^аракат-таянч аппарати зарарланган катта ёшли 
киши) узоц машц цилиш натижасида гавдасини барцарор тикка 
тутадиган булиб цолади.
| « » . | Ц ф |ч . 
ЦЩ||.|
42-расм. Ишчи арралаётганда унинг 
^аракатлари ва электромиограммасининг 
цайд цилингани (Р.С.Персондан). 
А-иш чи ургат илгунча, 
Б-икки 
у,афта
ургатилгандан кейин. 1-елка уч бошли
мускулининг элект ром иограм м аси; 2-елка
икки бошли м ускулининг элект ром иограм ­
маси; 3,4,5-м ускулларнинг пастга, ёнга ва
олдинга зур бериш лари ёзуви; 6-вацт
белгиси (I секунд).


М и я н и н г
k ¡o h
 
билан т а ъ м и н ла н и ш и ва ликвор.
М и я н и н г цон б илан т а ъ м и н ла н и ш и .
Бош мия Виллизий 
цалцасини цосил циладиган иккита уйцу артериясидан ва икки- 
та умуртца noFOHacn артериясидан цон олади; мия туцимасини 
цон билан таъминлайдиган артериал тармоцлар Виллизий дав- 
расидан чицади.
Бош м ия цон билан узлуксиз таъминланиши нормал фаолият 
учун м у^им шартдир. К^он келмай цуйганда ёки цон келиши жуда 
кам айганда, бошца цар цандай цужайра уз фаолиятини нерв 
Хужайраларидан тез тухтатмайди; миянинг вацтинча цонсира- 
ши цуш дан кетишга сабаб булади. М ия кислородга, озиц модда- 
ларга, ж умладан глюкозага эцтиёжи катта булганлиги учун цон 
таъм инотига жуда сезгир булади, яъни цоннинг камроц келиши 
мияга ж уда тез таъсир этади.
Бош м ия катта ярим шарлари пустлоги зур бериб ишлаганда 
мия томирлари кенгайиб, цон купроц келади. Жумладан, ариф­
метик масалаларни ечишда, китоб уцишда ва шунга ухшаш лол­
ларда м ия куп цон олади. Калла суяги жароцатланиб тешилган 
кишилар устида шундай кузатишлар утказилган. Мия пулсация- 
сини ва миянинг цон билан таъминланишини калла суягидаги уша 
теш ик орцали цайд цилса булар эди. Калла суягига шикает етказ- 
масдан туриб мияда цон айланишини текширишга имкон бера- 
диган замонавий электрон асбоблар (реоплетизмографлар ва хока- 
зо) ёрдам ида цам шундай кузатишлар утказилган.
Л иквор.
М иянинг ичида ва пардалари остида 
ликвор
ёки бош 
мия билан орца мия уртасидаги суюцлик 

Download 19,12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   245




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish