М аълум от лар билан тулдирилган дарслик ярат иш ни такозо этди



Download 19,12 Mb.
Pdf ko'rish
bet76/245
Sana25.02.2022
Hajmi19,12 Mb.
#298996
1   ...   72   73   74   75   76   77   78   79   ...   245
Bog'liq
Нормальная физиология Алявива. О

К а т т а я р и м ш а р ла р п ус т ло ги б и л а н р е т и к у л я р ф орма­
ц и я ур т а си д а ги и к к и т о м о н ла м а богланиш лар .
Ярим ш ар­
лар пустлоги билан мия узанининг ретикуляр формацияси 
у ртаси д а мураккаб узаро таъсир мавжуд: ретикуляр форма­
ция катта ярим шарлар пустлорининг гонусини оширади, катта 
ярим ш арлар пустлоги эса ретикуляр формацияга туш увчи -


цузгатувчи ва тормозловчи и м пулслар юбориб ретикуляр ф о р - 
мациянинг цузгалувчанлигини ош и р а ёки камайтира о л ад и . 
Катта ярим шарлар пустлори ретикуляр структураларга ку п и н - 
ча торм озловчи таъсир курсатади. Р ети куляр формация я р и м
ш арлар пустлорига фаоллаш тирувчи таъсирини кучайтириб, 
ярим ш арлар пустлогининг царама-цариши тормозловчи т аъ си р
этадиган механизмини ишга солади, бу механизм кортико-ре- 
тикуляр цайтар алоца воситасида ретикуляр формацияни то р - 
мозлаб туради. Мия механизмларининг фаоллиги шундай уз-узи- 
дан бош царилиш туфайли, д оим о б и р дараж ада туради.
Ярим ш арлар пустлори билан рети кул яр ф ормация у р т а - 
сида им пулсларнинг айланиб ю ри ш туф ай ли , миянинг т е т и к
^олати м уттасил бир хилда турад и . Ф арм акологик п р еп ар ат- 
лар ю бориш йули билан уш а ^ал ц аси м о н узаро таъсир б у зи л - 
ганда кутарилувчи - ф аоллаш тирувчи таъсирлар тухтаб, м и я 
наркотик уйцу ^олатига киради.
¿{аракат р е а к ц и я л а р и н и н г к а т т а я р и м ш а р ла р п у с т л о -
гида п а зора т ц и л и п и ш и (к о р т и к а л назорат ).
Одам ва ю к- 
сак дараж адаги хайвонлар бош м и яси н и н г катта ярим ш а р ­
лар пустлори бутун организдаги б арч а ^аракат актларини бо- 
шцариб туради. Волга етган сутэм и зувчи цай вон ларн и нг ак- 
сарисида ^аракатлар (масалан, ю ри ш , ю гуриш ) ярим ш а р л а р
пустлогининг иштирокидан тацщ ари ю зага 
ч щ а
олади ва я р и м
ш арлар пустлори олиб таш лангандан кейин сацланиб ц олади , 
м айм унларда ва айницса, одам да ^ар ак атл ар катта ярим ш а р ­
лар п устлогининг муцаррар и ш ти роки да ю зага чицади. Ф у н - 
кцияларнинг кортикализация ф ен ом ен и ш унда намоён б у л а - 
ди. Одам катта ярим шарлар п устлогин и н г мотор со^аси >^атто 
озгина зарарланганда (масалан, тро м б о зд а ёки цон ц у й и лган - 
да) цам гавданинг царама-царши том он и да тула ^ ар ак ат ф а- 
лажи келиб чицади.
^ ар а к ат актларини катта ярим ш арлар пустлогини ш у н и н г 
учун назорат цила оладики, пустлоцнинг мотор, прем отор ва 
бошца соцаларидаги нейронлар орца мияга (унинг орали ц ва 
мотор нейронларига) ^ам экстракортикоспинал си стем ан и нг 
ядроларига (таргил тана, цизил ядро, цора субстанция ва >;ока- 
зо) ^ам эфферент импулслар ю боради. ^ а р бир муайян п ай тда 
гавда рецепторлари курув, вестибуляр, бурим мускул, тагти л
(тугиш) рецепторларидан катта ярим шарлар пустлогига аф ф е- 
рент импулслар келиб. баж арилаётган харакатнинг бо ри ш и


(йуналиш и, кучи, ам плитудаси ва шунга ухшашалар) ва унинг 
натижалари ^а^ида ахборот етказиб бериш кортикал назорат- 
нинг му^аррар зарур ш артидир.
40-расм. Кортико-ретикуляр боиинишлар (Г.Мегундан). 
А -рет икуляр ф орм ациянинг катта ярим шарлар пуст логига кута-
рилувчи ф аоллаш т ирувчи т аъсирш рининг т арцат ш йулларини
т асвирловчи чизма; Б -ка т т а ярим шарлар пустлогидан рет икуляр
ф ормацияга тушувчи й улларининг чизмали тасвири. Б у йулларининг
специф ик афферент й уллар коллатераллари билан конвергенцияси
курсат илган. С п-ярим ш арлар пустлогига борадиган ва рет икуляр
ф ормацияга коллат ераллар берадиган специфик аф ферент йуллар.
Шундай ь^илиб, ярим шарлар пустлоги билан ^аракат аппарата 
уртасида доиравий узаро таъсир мавжуд: ярим шарлар пустлоги 
^аракатни юзага чи^арувчи афферент импулсларни юборади ва 
^аракат натижасида келиб чи^адиган цайтар афферент импулслар 
олиб туради. Шу тарифа ^аракат унинг юзага чицадиган шароити- 
га (узгарувчан шароитга) а н щ мосланади ва ^аракат реакцияси оли- 
надиган натижаларга ^араб йул-йулакай 
цата
курилади.
Катта ярим шарлар пустлоги боцщарадиган ^аракаг реакцияла- 
рининг характерли хусусияти шуки, улар индивидуал ^аёт тажриба- 
си натижасида, маш^ адитиш жараёнида вужудга келади.
Муайян харакатлар йигиндисини куп марта такрорлаш яъни 
маш^ ^илиш уларнинг автоматлашувига сабаб булади, шунга кура 
харакатлар ани
1
фо^, зарур даражада чаедон, куч ва амплитудаси 
шу харакаг актини бажаришда хал ^илинадиган вазифага мувофик 
булиб колади. Оргикча харакатлар мацц килиш жараёнида бардам 
топади.
Одамнинг юриши, югуриши, тикка туриши ва мехнат жараё­
нида бажарадиган куп харакатлар автоматлашган харакаг актлари 
^исобланади.


Одам %аракат ларини у р га н и ш у с у л л а р и .
Одам ю рганда, 
югурганда, сакраганда, шунингдек, иш лаб туриб ^ар хил ^ара- 
катларни бажарганда гавданинг айрим цисмлари бир-бирига 
нисбатан шундай тез суриладики, уларни моментал фотография 
ёки кинематография™ тадбиц этм асдан туриб батафсил куза- 
тиб булмайди.
^аракатлар кинога олинганда кетм а-кет келувчи кадрлардан 
хар бири гавданинг фа^ат айрим ^олатини ^айд ^илади, бу ^о л
бутун харакат актининг ^андай утиш ини анализ к^илишни ций- 
инлаштиради. Ш у сабабли кинем атограф ия билан бир каторда, 
^аракаларни к^айд ^илишнинг 
циклограф ия
усули хам иш лаб 
чи^илди. Циклографияда ^аракатдаги (ёки ь$л-оёРидан бирини 
^имирлатаётган) кишининг кетма-кет келувчи ^олатлари битта 
фотографик пластинкада ^айд ^илинади. Текширилувчи киш и- 
га шу ма^садда хира цора матодан тикилган кастюм кийгизила- 
ди. Гавдасининг буримларга тегиш ли жойларига ва бошка баъ- 
зи ну^таларига кичкина электр лам почкалар ма^камлаб ^уйила- 
ди. Текширилаётган кишининг цимирлаш и ёки сурилиши ф ото- 
пластинкада из ^олдиради. Айни ва^тда ёниб турган хар бир лам- 
почкага пластинкада чизи^ ш аклидаги тегиш ли ёрурлик траек- 
торияси мос келади.
Гавданинг айрим кисмларидаги ^аракатлар тезлигини аник- 
лаш учун фотокамера олдига бир ёки бир неча тешикли айлан- 
ма диск урнатилади. Диск ф отокам ера объективи олдида б и р
маромдаги тезлик билан айланиб, лампочкаларнинг ёрурлик тра- 
екторияларини бир-биридан бирдай ва^т интервали билан аж - 
ралган айрим нукталарга булиб таш лайди.
Циклограммани Н.А.Бернштейн усулида ишлаб чикиб, одам
гавдаси ва айрим кисмларининг фазо ^ам да вактдаги харакатла- 
рини мукаммал анализ цилиш мумкин. Бу эса гавда ва ай р и м
^исмларининг ха^и^ий ва нисбий силжишларини а н и ^ а ш б и ­
лан бир к^аторда бу силжишларнинг узунасига, шунингдек,, ти кка 
тушувчи чизикдор буйича тезлигини ва тезланишини а н и ^ а ш -
га ^ам имкон беради.
Циклография усулининг камчилиги шуки, олинадиган м аъ- 
лумотларни ишлаб чикиш куп вак;т ва мехцатни галаб килади. 
Шу сабабли харакатнинг бутун бир манзарасини берадиган ц и к ­
лография усули билан бир ^аторда ю риш ва бош^а ^аракат ак т- 
ларини урганиш учун ^аракатнинг айрим элементларини (м аса- 
лан, тизза, тирсак ва боцща бугим лардаги бурчак силж иш лари­
ни; мехнат ^аракатларида иш асбобига сарф килинадиган ку ч -


ни; цадамнинг узунлигини цамда фазаларнинг доимийлигини ва 
шу кабиларни) цайд циладиган турли усуллар хам цулланилади.
Харакат актини ю зага чицаришда турли мускулларнинг иш- 
тирок этишини урганмоц учун уларнинг электр фаоллиги тек- 
ширилади, яъни 
электромиография
усули цулланилади. Ажра- 
тиб олувчи электродлар шу мацсадда одам терисининг тегишли 
мускул устидаги цисмига цуйилади. Куп каналли электромиог- 
рафлардан фойдаланиб, бир неча мускулнинг электр фаоллиги 
бир вацтда цайд цилинади.
Ю риш .
Скелет, 
тана ва цул-оёк мус- 
кулларининг мурак- 
каб координация- 
л ан ган фаолияти 
туфайли одам юра- 
ди. Бу координация 
б олада секин аста 
бир ёшидан бошлаб 
вужудга келади ва 
кейинги тараедиёт 
жараёнида автомат- 
лаш иб цолади.
1
ва 
2
-биринчи 
цадамнинг икки та- 
янчли даври; 
6
ва 7- 
иккинчи цадамнинг 
икки таянчли дав­
ри; 3,4,5 ва 8,9,10- 
бир таянчли даврла- 
ри. Мускуллардаги 
ш т р и х л а р н и н г
ц ал и н л и ги у л а р ­
нинг цисцариш ку- 
чига мос келади. 
В о яга 
етган
одам юрган вацтда оёцларининг кетма-кет кандай царакатлани- 
ши 41 -расмда курсатилган. Одам юрган вактда навбат билан I ох 
унг оёгига, гоц чап оёгига таянади 
(бир таянчли давр).
Таянган 
унг оёц гавдани кутириб турган пайтда буш чап оёк олдинга уза- 
тилади. Олдинга узатилган чап оёц товони ерга теккан вактда 
унг оёц ^али ердан узилмай тана бир неча вацтгача иккала оёцца

Download 19,12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   72   73   74   75   76   77   78   79   ...   245




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish