М аълум от лар билан тулдирилган дарслик ярат иш ни такозо этди



Download 19,12 Mb.
Pdf ko'rish
bet196/245
Sana25.02.2022
Hajmi19,12 Mb.
#298996
1   ...   192   193   194   195   196   197   198   199   ...   245
Bog'liq
Нормальная физиология Алявива. О

кимёвий терморегуляция
деб аталади. Гомойо- 
терм организмлар кимёвий терморегуляция орцали танада ис- 
сикушк хрсил ^илишни кескин (3-5 марта) орттириши мумкин.
Кимёвий терморегуляцияда кушимча иссигушк хосил килиш 
мускулларнинг фаолиятини узгартириш - цискарувчи исси^лик 
иш лаб чи^ариш ва бошца манбаъларда и с с и ^ и к ишлаб чика- 
риш ор^али амалга ошади.
М ускулларда 
1
$ ш и м ч а и с с и р и к ишлаб чи^ариш уларнинг 
тонусини узгартириши ва к^алтираши ор^али содир булади. Го- 
мойотерм организмларга сову^ таъсир килганда скелет мус-


кулларида нисбатан кучсиз электр ф аоллиги кузатилади. А й н и
вакгда организмнинг кислород истеъмоли цам ортади. Буни мус- 
кулларнинг «терморегуляциявий тон уси » деб аталади. О д ам - 
ларда олиб борилган кузатишларда хам скелет мускулларида 
электр фаоллигининг ортиши кислород истеъмолини кучайиш и 
билан намоён булади.
Организмга совуктаъсири кучайса «терморегуляциявий цал- 
тираш» ю зага келади. Организмда «цалтираш » вацтида ск ел ет 
мускулларининг электр фаоллиги 3-4 м артага ортади. « Т ерм о ­
регуляциявий тонус» ва «^алтираш» вацтида сарфланаётган энер­
гия цисобига иссшутак ажралиб чицади.
Кисцаришсиз иссицлик ишлаб чицариш да иссицлик м анбаи
булиб цунгир ёг тукимаси хисобланади. Бу тукима кичик су т 
эмизувчи цайвонлардагина булмасдан, цишда уйкуга кетувчи ва 
чакалоцларда цам булади. У асосан тан ан и н г буйин цисмида ва 
кураклар орасида жойлашган булади. кунрир ёг туцимасида бо- 
шца ёг тукималарига цараганда м итохондриялар куп булади. Бу 
уз навбатида ёр кислоталарини цунгир ёр туцимасида оксидла- 
нишини тезлатади. Натижада и ссицлик куп цосил булади.
Ш ундай цилиб гомойогерм орган и зм лар ташки мухит ц ар о- 
рати ва узининг тана хароратидан кели б чициб кимёвий ёки 
физикавий терморегуляция ж араёнларини ишга тушириш хи со- 
бига узининг тана цароратининг доим ий лиги н и сацлайди.
Тана %арорати д оим ийлигини с а ц л а ш н и н г м арказий м е -
ханизм и.
Тана цароратининг доим ий лиги н и сацлашда иш тирок 
этувчи нерв марказлари гипоталамусда жойлашган. И ссиклик- 
ни танадан чицариб ташлаш ж араён лари олдинги гипоталамус 
том онидан бошцарилади. Т ан ад а ц у ш и м ч а иссицлик ц о си л
цилиш жараёнларини бошцариш орца гипотолам ус томонидан 
амалга ошади.
Тана цароратси, царорат гом еостази туш унчалари бирм унча 
мавцум тушунчалардир. Шу сабабли тан а цароратининг доим ий­
лигини сацлашда тананинг цайси ки см ид аги харорат асос цилиб 
олиниши цозиргача аниц эмас.
Тана цароратининг доимийлиги ёки гомойотермияни ф ацат 
организмнинг чуцур туцималаридагина таъминлай олади. Ю за 
жойлашган туцималарда харорат сезиларли даражада узгариб ту- 
ради. Шу сабабли организмни ш артли равиш да «ядро» ва «п о­
ст л о к» цисмларга булинади. Бу и бораларн ин г шартлилиги ш ун- 
д аки, о р ган и зм иссиц м у^и тд а ш у н д а й ц олатга е т а д и к и
«пустлок» деганда факат терини ту ш у н и ш керак булади. О рга-


низмни узок вацт совук; 
мухитда ушлаб турилса, 
гавда туцималари, кул 
ва о ё ^ а жойлашган бар- 
ча туцималарнинг^аро- 
рати шу цадар пастлай- 
дики «ядро» тушунчаси- 
ни фацат мия ва ички 
аъзоларга нисбатан иш- 
латиш мумкин. Шу са- 
б аб л и та н а ^ а р о р а т и
иборасини факат «ядро» 
га нисбатан ишлатиш 
мумкин.
'Гананингтурли цис- 
м л ар и , х а т т о к и ички 
аъзоларнингайрим жой- 
лари ^арорати орасида 
^ам сезиларли фарц мав- 
жуд.
М асалан: одамнинг 
марказий туцималари 
^ а р о р а т и б и л ан ю за 
жойлашган тукималари 
орасидан фарц 10° С ни 
таш ки л цилади. М ия- 
нинг узида ^ам, м ия узаги билан постлоги орасида 1° С фарк 
мавжуд.
Тана хароратининг сутка давомида йил фаслларига к;араб 
узгариб туриши кузатилган.
Одамнинг тана ^арорати 0,5°-1
0
С даражасида сутка давоми­
да узгариб туриш и мумкин.
Энг паст тана харорати тахминан эрталаб соат 4 да, энг юкори 
харорат соат 16-18 да кузатилади.
Ш ундай цилиб гомойотерм организмлар тана ^ароратининг 
доимийлигини сацлаш учун кимёвий ва физикавий терморегу- 
ляцияни бошцарувчи махсус механизмдан фойдаланади. Термо­
регуляция тизим ини ишлаши кайсидир бир хароратиинг дои­
мийлигини сак;лашга царатилган булмасдан тананинг турли кис- 
мларидан келаётган терм ик стимулларни 
й и р и ш
асосида орга- 
низмнинг умумийтемпературавийгомеостазинитаъмин зтади.
79-расм. Ташки му^ит харорати 
20° С(А) ва 35° С (Б) шароитида 
одам танаси турли ^исмлари- 
нинг харорати (° С).


Термик сигналлар терморецепторларда ^осил булади. Гер- 
морецепторларнинг икки хили мувжуд. Биринчиси тана «пустло- 
гида» жойлашган булиб: терида ва тери ости ту^ималарида (тери 
ва тери ости ь;он томирлари) периферик (чекка) рецепторлар, 
иккинчиси марказий нерв тизимининг турли булимларида ж ой­
лашган нейронлар. Улар гипоталамусда нисбатан куп учрайди- 
лар. (марказий терморецепторлар).
Юцори сутэмизувчилар ва одамларда бош ^а таъсирларга нис­
батан ^ароратга сезгир хусусий терморецепторларнинг мавжуд- 
лиги исботланган. Терморецепторларнинг икки тури мавжуд: 
сову^ни сезувчи ва и с с и н и сезувчи. И ккала тур терморецеп­
торлар ^ам доимий фаолликга эга булиб, уларнинг импулслари 
сони температурага борлик;. Д ароратнинг узгариш и импулслар- 
нинг уртача сонини узгартиради. Совук;ни сезувчи терморецеп­
торларнинг максимал фаоллиги 20-33° С (уртача 26° С), иссяк­
ни сезувчилар учун эса 40-46° С (уртача 43° С)да энг куп импул- 
слар \о си л килади.

Download 19,12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   192   193   194   195   196   197   198   199   ...   245




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish