М. А.Ҳамроев она тилидан маърузалар



Download 1,58 Mb.
bet96/149
Sana23.02.2022
Hajmi1,58 Mb.
#143462
1   ...   92   93   94   95   96   97   98   99   ...   149
Bog'liq
2 5249198115935750579

1. Феъл-кесим қуйидагича ифодаланади:
1) соф феъл билан: Каримжон мактабдан келди.
2) сифатдош билан: Бу китобларнинг барчаси ўқилган.
3) равишдош билан: Болта тушгунча, тўнка дам олади. (Мақол)
2. От-кесим қуйидагича ифодаланади:
1) бош, жўналиш, ўрин-пайт, чиқиш келишигидаги отлар билан: Ўзбекистоннинг пойтахти - Тошкент. Бу совға укамга. Уйнинг калити онамда. Буларнинг ҳаммаси севинчдан.
2) сифат билан: Шаҳар гўзал.
3) олмош билан: Бу нарса ўз-ўзимники.
4) отлашган сон билан: Икки ўн беш - бир ўттиз.
5) равиш билан: Дангасанинг важи кўп.
6) ундов сўз билан: Буйруқни бажармаганнинг ҳоли вой.
7) модал сўз билан: Унинг эзгу ниятлари бор.
Кесимлар тузилишига кўра ҳам икки турга бўлинади:
1. Содда кесим бир сўздан иборат бўлади:
1) содда феъл-кесим: Мен келдим.
2) содда от-кесим: Уят ўлимдан қаттиқ.
2. Мураккаб кесим камида иккита сўздан тузилган бўлади:
1) мураккаб феъл-кесим қуйидагича тузилади:
а) кўмакчи феълли сўз қўшилмасидан иборат бўлади: Одамлар тарқала бошлади.
б) сифатдош ва тўлиқсиз феълдан иборат бўлади. Машғулот ҳафтада бир марта ўтадиган бўлди. У келган эди.
в) ибора билан ифодаланади: Собир сўзининг устидан чиқди.
2) мураккаб от-кесим қуйидагича тузилади: а) от, сифат, сон, олмош, равиш ҳамда "бўлмоқ" феъли ёки тўлиқсиз феълдан иборат бўлади: Меҳнат қанча қийин бўлса, нони шунча ширин бўлади.
б) йўқ, бор, оз, кўп, зарур, лозим, керак, даркор каби сўзлар ҳамда бўлмоқ феъли ёки тўлиқсиз феълдан иборат бўлади: Узоқда кўринган шарпа бир зумда йўқ бўлди.
в) ҳаракат номи ҳамда керак, лозим каби сўзлардан иборат бўлади, бунда кесимни эга билан мослаштирувчи шахс-сон қўшимчалари ҳаракат номига қўшилади: Чойхона янги солинган қишки бинога кўчиб кириши ва байрамда очилиши керак эди.


3-§. Боғлама


От-кесимни эга билан боғловчи восита боғлама деб аталади. Боғлама -дир кесимлик қўшимчаси ( Меҳнатнинг нони шириндир), шу қўшимчага синоним бўлган бўлмоқ, ҳисобланади, саналади феъллари (У киши менинг устозим ҳисобланади.), тўлиқсиз феъллар (У менинг дўстим эди.), шунингдек, от-кесимларга қўшилган шахс-сон қўшимчалари (Мен ўқувчиман.) билан ифодаланади.


4-§. Кесимлик сўзлари

Айрим мустақил сўз туркумига мансуб бўлган сўзлар –моқ, –ш(-иш) қўшимчали ҳаракат номлари билан келиб кесим таркибида қатнашади. Бундай ўз мустақил маъносидан узоқлашиб, гапнинг фикрий маркази вазифасида келган сўзлар кесимлик сўзлари деб аталади (17; 96). Улар от (шарт), сифат (керак, зарур, лозим, даркор, мумкин, муҳим) туркумларига тегишли бўлиши мумкин: Бу ишни бажариш керак (лозим, зарур…)




5-§. Эга билан кесимнинг шахс ва сонда ўзаро мослиги


1. Шахсда мослиги

Эга ва кесим бир-бири билан шахсда ҳамма вақт мос бўлади: Биз мактаб жамоат ишларида фаол қатнашамиз.



Download 1,58 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   92   93   94   95   96   97   98   99   ...   149




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish