М. А.Ҳамроев она тилидан маърузалар

5. Мақсад эргаш гап бош гапдан англашилган иш- ҳаракатнинг нима мақсадда юзага келишини билдирган эргаш гапдир. У бош гап билан бирга мақсад эргаш гапли қўшма гап деб номланади. Боғловчи воситалар: деб, -син деб, -ди деб, -ар деб, -са деб, -ми экан (деб, дея, учун), токи: Одамлар яхши яшасин деб, тинчликка имзо чекдик. Ғўза мирикиб ичсин учун, сув текис оқизилди. Схемаси қуйидагича:

1. ..............деб, ..................... . 2. ...........-син деб, ................ . 3. ...........-ди деб , ................. . 4. ...........-ар деб, ................. . 5. ............-са деб, ................ .

6. ............-ми экан деб, ......... . 7. .................-дея, .................... . 8. ...............учун, ..................... . 9. .............. , токи..................... . 10. .............., ...............-син деб.

Д и қ қ а т ! –деб ярим боғловчиси буйруқ ва шарт майли, келаси замон феълидан кейин келса, мақсад маъносини, ўтган замон феълларидан кейин келса, сабаб маъносини билдиради(22; 29).
6. Шарт эргаш гап бош гапдан англашилган иш-ҳаракатнинг қандай шарт билан бажарилишини билдирган эргаш гапдир. У бош гап билан бирга шарт эргаш гапли қўшма гап дейилади. Боғловчи воситалар: -са, -са эди, агар, мабодо, борди-ю, -ганда(эди), -р(-ар) экан, -ган экан, -ми, бўлмаса, йўқса, -май, бўлай десанг, -синки: Агар сув бўлса, чўлу саҳролар бўстонга айланади. Схемаси қуйидагича:

1. (Агар) .............-са, .............. . 2. (Агар)..........-са эди, ............ . 3. (Агар)..........-ганда, ................ 4. (Агар)..........-ганда эди, ...... . 5. (Борди-ю).....-р(-ар) экан, ... . 6. (Мабодо).....-ган экан, ....... . 7. (Агар)........-моқчи экан, ...... .

8. ...............-ми, ..................... . 9. ..........., бўлмаса ................. . 10. ..........., йўқса ................. . 11. ...........-май, ..................... . 12. .......-масдан аввал, ........ . 13. .........бўлай десанг, ........ . 14. ............-синки, ................. .

7. Тўсиқсиз эргаш гап бош гапнинг мазмунига зид бўлса ҳам, унда ифодаланган воқеа-ҳодисанинг юзага келишига тўсиқ бўла олмайдиган фикрни англатган эргаш гапдир. У бош гап билан бирга тўсиқсиз эргаш гапли қўшма гап дейилади. Боғловчи воситалар: -са ҳам(ки), қанча, қанчалик, нақадар, гарчи, гарчнд, -ганда ҳам, -са-да, -ганда-да, -гани билан, -масин, қарамай, қарамасдан, -и(-иб), -гани ҳолда, -ди ҳамки, хоҳ...хоҳ (-са -маса), -са: Қуёш яширинган бўлса ҳам, кундузнинг ёруғлиги ҳали сўнмаган эди. Баъзан гарчи сўзи қўлланиши мумкин. Схемаси қуйидагича:

1. Қанча .......-са ҳам, ........ . 2. Қанча ....-са ҳамки, ........ . 3. ..............-ганда ҳам, ...... . 4. ...............-са-да, ........... . 5. .........-гани билан, ......... . 6. ..........-масин, ............... . 7. ............-қарамай, .......... .

8. .............қарамасдан, ........... . 9. ............-гани ҳолда,............... . 10. ..........ҳамки, ................... . 11. Хоҳ.......хоҳ..., .................... . 12. ...........-са...-маса, .............. . 13. ..............-са... -дики, .......... . 14. ................-са, ...................... .