|
o’Z lchlga o/ovchf rejalar Sl 6lÎfda qaraladi. Tarixan, bîldjet so ’Zf charm karmon, hamyon, sumka va hamyonchadir. Asosan, lnglizchada bu termin hukumat ehtiyojlarl va resurslarlTli Parlament bayonotlga Moliya VaZlri ko“tarlb boradlgan charm sumka sifatida tasvirlangan.'
Davlat budjeti davlat moliyasining markaziy bo’g'ini bo’lishi bilan bir qatorda moliya tizimining ham asosini tashkil etadi. Davlat budjetining iqtisodiy tuzilishi va mazmuni bevosita davlatning funktsiya va majburiyatlaridan kelib chiqadi. Chunki davlat jamiyatni boshqarish uchun o'z oldiga bir nechta vazifalarni qo'yadiki, u vazifalarni moliyaviy mablag'lar bilan ta'minlashda budjet mablag'lari xizmat qiladi.
Davlat budjeti yaxlit hukumatga xizmat qilishi bilan bir qatorda, moliyaviy resurslarni tarmoqlararo qayta taqsimlashda, hududlararo, mulk shakllariaro qayta taqsimlashda ham bevosita ishtirok etadi.
Masalan, tarmoqlararo qayta taqsimlashda har qanday iqtisodiy tizimda ham ayrim tarmoqlar uchraydiki, ularning daromadlari o'z xarajatlarini qoplay olmasada, lekin ular ishlab chiqarayotgan tovarlar, ko’rsatayotgan xizmatlar va bajarayotgan ishlar umumjamiyat ahamiyatiga molik bo'1gan tadbirlar bilan bog'liqdir. Bunday tarmoqlar tarkibiga: energetika, transport va boshqalar kirishi mumkin. Ushbu tarmoqlarga budjet orqali yuqori rentabelli tarmoqlarning moliyaviy resurslari qayta taqsimlab beriladi.
Davlat o'z funktsiyalarini bajarishi uchun, shuningdek, iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishning har bir bosqichi strategik maqsadlarini amalga oshirish uchun mamlakatda yaratilgan moliyaviy resurslarning ma'lum bir qismini o'z qo'lida to’plamog’i ob’ektiv zaruriyat ekanligi yuqorida ta'kidlangan edi. Lekin mablag'larni davlat moliyasi orqali qayta taqsimlash ko’lami ko'p jihatdan mamlakat iqtisodiyotining ahvoli va rivojlanish darajasiga, davlatning iqtisodiy jarayonlarga aralashish ko'1amiga, ijtimoiy sohadagi davlatning majburiyatlari
'Makarand A.Paithankar. Public Budgeting theory and practice, CreateSpace UsA, 2 01 6 . p . 2 5
ko'lamiga, aholini davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash dasturlarining qamrovliligiga bog'liq.
Davlat budjetiningkassaliijrosidag'aznachiliktiziminingbanktizimidanfarqishundaki, avvalo, budjetijrosijarayonidag’aznachilikikkioqimdagipulmablag’larinito'playdi. Daromadlarvaxarajatlarbirhisobraqamdanqilinadi, bundaytartibmavjudmablaglarbilanmoliyalashtirishjarayoninitezlashtirishgaimkonb eradi.
Budjetning kassa ijrosi deganda har bir budjetning daromadlari mazkur budjetni ijro etuvchi tegishli kassada jamg'arilishi tushuniladi. Shuningdek, ushbu budjetdan mablag’ bilan ta'minlanuvchi barcha tashkilotlarga pul mablag'lari ushbu kassa orqali beriladi. Budjet ijrosi shunday jarayonki, u moliya yili mobaynida to’liq va o'z vaqtida, har bir manba bo’yicha daromadlarni tushishini, shuningdek, korxona va tashkilotlarni tasdiqlangan budjet xarajatlari smetasi chegarasida moliyalashtirilishini ta'minlaydi. Davlat budjeti g'azna ijrosi kassa birligi, budjet tashkilotlarini moliyalashtirish hisobini yuritish, budjet tiniqligi, budjet majburiyatlarini limiti, shartnomalarni ro'yxatga olish kabi tamoyillarga asoslanadi. Budjet mablag'larini taqsimlovchilari, taqdim qilingan mahsulotlar, bajarilgan ishlar, ko’rsatilgan xizmatlar uchun hisob-kitobni amalga oshiruvchilar ya'ni budjetdan mablag’ oluvchilardir yoki budjet tashkilotlaridir.
Davlat budjeti ijrosi budjet jarayonidagi asosiy bosqichlardan biri hisoblanadiki, gaznachilikda belgilangan istiqbol ko’rsatkichlari, tasdiqlangan rejalar va ishlab chiqilgan dasturlarning amaliyotdagi ijrosi qattik nazorat qilinadi.
Budjetning ijrosi - budjetning barcha daromadlarini to’liq va o'z vaqtida tushishini hamda barcha rejalashtirilgan budjet xarajatlarini moliyalashtirish ta'minlanishini ko'zda tutadi. Budjetning daromad qismini ijro etish yuridik va jismoniy shaxslardan soliq va soliqdan tashqari to’lovlar undirish hisobiga amalga oshiriladi. Bunda yuridik va jismoniy shaxslar tegishli to’lovlarni qonunda belgilangan muddatlar va tartibda mustaqil ravishda hisoblaydi va budjetga to'laydi. Budjetning kassali ijrosi deganda har bir budjetning daromadlari mazkur budjetni ijro etuvchi tegishli kassada jamg'arilishi tushuniladi. Shuningdek, ushbu budjetdan mablag’ bilan ta'minlanuvchi barcha tashkilotlarga pul mab1ag'lari ushbu kassa orqali beriladi.
Jahon tajribasi shuni ko’rsatadiki, budjetning kassa ijrosi, aralash, g’aznachilik va bank usuli bilan amalga oshiriladi. Budjetning ijrosi bank tizimida mamlakatning markaziy banki orqali amalga oshiriladi. G'aznachilik tizimida davlat g'aznasi daromadlarni qabul qiladi, xarajatlarni amalga oshiradi va qolgan mablag'lar uning maxsus hisob raqamida qoladi. “G'azna” inglizcha “treasure” so’zidan olingan bo’lib, insonlar tomonidan ma'1um bir maqsadlarda ega ko'mi1gan oltin va kumushning topilishi hamda bu topilma podsholarga tegishli bo'lganligini anglatadi. Boshqa iqtisodiy adabiyotlarda “g'aznachilik” —terminiga iqtisodiy kategoriya sifatida ikki xil ta'rif beriladi. G'aznachilik—davlat budjeti kassasini ta'minlaydigan va davlat moliyasini boshqaradigan maxsus davlat organidir. G'aznachi1ik — mamlakatning moliya siyosatiga va iqtisodiyotni boshqarishga javob beradigan Britaniya davlatidagi vazirlikdir. G'aznachilik— ko'pgina mamlakatlarda Moliya vazirligi tarkibida faoliyat ko’rsatadigan davlatning maxsus moliya organidir. G'aznachilik funktsiyalari tarkibiga davlat budjeti loyihasini tayyorlash va uni ijrosini boshqarish, davlat qarzlarini boshqarish, shuningdek, davlat qimmatli qog'oz1arini emissiya qilish kiradi.
Keyingi yillarda O'zbekiston Respublikasi hukumati bozor munosabatlariga asoslangan iqtisodiyotni yaratishga qaratilgan izchil iqtisodiy islohotlarni amalga oshirmoqda. Islohotlar strategiyasi davlat iqtisodiy siyosatining keng qamrovli dastaklarini o'z ichiga oladi. Mana shunday dastaklardan eng muhimlaridan biri-
davlatning izchil moliyaviy siyosati hisoblanadi. Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida davlat moliyaviy siyosatini olib borish va iqtisodni moliyaviy tartibga solish muammolariga alohida e'tibor beriladi.
Nazorat uchun savollar
Budjet tizimi deganda nimani tushunasiz?
Budjet tizimi fanining predmeti nima?
Budjet tizimi funksiyalari nimalardan iborat?
Budjetning kassa ijrosi deganda nimani tushunasiz?
Budjet tizimi fani boshqa qaysi iqtisodiy fanlar bilan uzviy bog'1angan?
Budjet tizimi fanini o'qitishdan maqsad nima?
Budjet tizimi vazifalarini sanab bering?
“Hammamizda ham bir xil qobiliyat bO ’lmasligf mumkin, lekin halllmatYllZda qobiliyatni rivojlantirlsh uchun bir xil
Do'stlaringiz bilan baham: |
