|
oshiriladi:
Tushunarlilik - budjetdagl tushum(daromad1lar va chiQlm(xarajat)lar shunday aks ettirilishi kerakki, undan oddiy shaxs foydalanganda ham uni to’liq tushinishf kerak.
Alohidalik(Yakkalik) - Davlatning budjet loyihasi uning faqatgina moliyavfy operasiyalari bilan bog’liq bo’lib, unda moliyaga aloqasi bo’lmagan muammolar ta’sir etmasligi
Yagonalik - hukumatning barcha daromadlarl barcha davlat tushumlari uchun yagona bo’lgan fondga yokl
Maxsuslik - bu omil hukuTYlatnlng barcha daromadlari va xarajatlar moddalarini klassifikatslyalashda maxsus
Davriylik - Budjet rejasining ma’lum davr orallg’ida amalga oshlrish uchun qonuniy shaklda tasdiqlangan.
5) Maqsadga muvofiqlik - qonun bo’yich tasdiqlangan btldjet rejasf OTYialiyot(budjet yili)da amalga
Aniq(shaffof)lilik - siyosiy demokratik asosga ko’ra, amaldagi hokimyat saylov orqali tanlangan shaxslar fOlTlOTtfdan amalga oshirfladi. Shunday ekan, budjet
Ochiq(oshkora)lik - Budjet hujjatlarf barchaga tanlshib chiqish uchun ochiq bo’llshi va undagi ma’lumot beruvchi ko’rsatkichlarni o'z maqsadlariga moslashtirilmasligi lozim.
1974-yildagi «Budjet to’g'risida» gi qonun orqali o'rnatilgan targ'ibotlar doirasida, Kongress parallel rezolyutsiya qabul qilib, bu rezolyutsiya budjetning umumiy qolipini o’rnatdi (parallel rezolyutsiya — bu Kongressning ikkala palatasi ham tomonidan olib boriladigan, lekin prezident imzosini talab qilmaydigan xatti- harakat). Rezolyutsiya budjetning «yorug'-sezgir qog'ozga ko’chirilgan nusxa» si (chizmasi) dir, unda jami budjet raqamlari-kirimlari, budjetga oid vakolatlar (hukumatga xarajatlar bo’yicha majburiyatni yuklash vakolati), chiqimlar (g'aznadan amalda sarflangan mab1ag'lar miqdori), umumiy maqsadli ko'rsatkich (budjetning tanqisligi yoki ortiqcha miqdori hosil bo'lishi, agar mavjud bo’Isa) hamda hukumat qarzdorliklari ko'rsatiladi.
Bahorda parallel rezolyutsiyaning chiqishidan so'ng, Kongress yana o’zining eski tartibotlariga qaytdi. Kongressdagi qo’mitalar budjet rezolyutsiyasi orqali solinadigan cheklovlar doirasidagi kirimlar va sarflarga ta'sir etadigan qonunchilik hujjatlarining alohida bo'laklarini qabul qilishlari kerak edi. Budjet ajratish qo'mitalarining quyi qo’mitalari budjet ajratishga oid konkret qonun loyihalarini ko’rib chiqardi, kirimlar bo'yicha qo'mitalar esa budjetdagi o'z ulushini ko'rib chiqardi. Siyosatga kiritiladigan o'zgartirishlarning kelishilishiga imkon yaratish uchun, 15 sentyabrgacha ikkinchi rezolyutsiya qabul qilinishi kerak edi. Bu rezolyutsiyadan budjetdagi ziddiyatlarni tartibga solish jarayonida foydalanish mumkin bo’lar edi, bu jarayonda qo'mitalarga sarflar va kirimlar bo'yicha chora-tadbirlarni umumiy budjet rejasiga muvofıq keltirish uchun ko'payish yoki kamayish tomonga to’g’rilash topshirilgan edi. Moliyaviy yil boshlanish payti l-iyuldan 1-oktyabrga ko'chirilgan edi, shu bilan Kongressga
o’zining budjetga oid har yilgi ishlarini olib borishi uchun qo’shimcha uch oy berildi.
O'zbekiston Respublikasining Budjet kodeksi O'zbekiston Respublikasining 2013-yil 26-dekabrdagi ”O'zbeklston RespubllkasiningBudjet kodeksini tasdiqlash to’g’risida“ O’RQ-360-son qonuniga asosan, 2014-yil 1-yanvardan amaliyotga joriy etildi.
Mazkur Qonunga muvofıq, O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga 2014-2015 yillar mobaynida O'zbekiston Respublikasi Budjet kodeksi normalarining amal qilishi va samaradorligini muntazam ravishda hamda har tomonlama monitoring va tahlil qilinishini ta'minlash, zarur bo'1gan hollarda O'zbekiston Respublikasi Budjet kodeksining ayrim normalarini yanada takomillashtirishga qaratilgan takliflarni kiritish vazifasi yuklatilgan.
Ta'kidlash joizki, O'zbekiston Respublikasi hukumati o'zining ijtimoiy- iqtisodiy siyosatini muvaffaqiyatli amalga oshirish niyatida xalqaro donorlik tashkilotlari bilan yaqin hamkorlikda davlat mablag'1arini boshqarish tizimini isloh qilmoqda. 2014-yildan kuchga kirgan Budjet kodeksi bu yo'nalishdagi o’zaro hamkorlikning yana bir natijasidir. Bu hujjat O'zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi, mamlakatimizdagi barcha manfaatdor idoralar, BMT Taraqqiyot Dasturi, XVF va ADETEF (Fransiya) kabi nufuzli xalqaro tashkilotlar bilan bevosita hamkorlikda ishlab chiqildi. Budjet kodeksi loyihasini tayyorlash jarayonida qator mutaxassislar va mustaqil ekspertlardan iborat idoralararo ishchi guruhi tomonidan ikki yil davomida qizg'in ish olib borildi.
Kodeksni ishlab chiqishda dunyodagi iqtisodiy jihatdan tez sur'at1ar bilan o'sishga erishayotgan, ijtimoiy himoyasi kuchli bo'1gan davlatlar tajribasi o’rganildi. Bunda asosiy o'rinda xalqaro standartlar asosida davlat budjeti taqsimotini ommaviy e'lon qilish, undagi parametrlarning, ya'ni, huquqlarning kengaytirilishi, xalqaro buxgalteriya hisobi standartlariga muvofiqlashtirish, budjetni o’rta muddatlarga rejalashtirish, budjet mablag'1ari ishlatilishi natijalarini
tahlil qilish, budjet tashkilotlari tekshiruvini tartibga solish masalalariga alohida e'tibor qaratildi.
Budjet kodeksi asosida Budjet tizimining huquqiy mexanizmi takomillashtirildi va unifikatsiya qilingan holda, rivojlangan mamlakatlarda o’zini oqlab kelayotgan davlat moliyasini boshqarishning zamonaviy usullari shakllantirildi.
O'zbekiston Respublikasi Budjet kodeksi umumiy va maxsus qismlardan iborat bo'1ib, O'zbekiston Respublikasining asosiy ikkita “Budjet tiziml to’g’risida ”gi va “Davlat Budjetlnlng g’azna ijrosl to’g’risida ”gi qonunlarini, budjet jarayonining alohida masalalarini tartibga soluvchi oltita qonun va boshqa bir qator hujjatlarni qamrab olgan.
Xalqarotajribada, Budjetkodeksi — ma'lumbirmamlakat budjettiziminingasoslarini, uningtuzilishi, umumiyprintsiplarini, turlidarajadagi budjetlarvaularningvakolatlarini, budjetjarayoniasoslariva budjetlararomunosabatlarni, budjetqonunchiliginibuzganlikuchunjavobgarlikchoralarinibelgilovchiqonunh
AQSh Kongressida har bir federal hudud bo’yicha tasdiqlangan budjet ijrosini nazorat qiluvchi qo’mita mavjud. Kongressmenlar boshqaruv jarayoniga aralashish huquqiga ega emas, birok, soliq to'1ovchilarning mab1ag'larining “Federal Budjet to’g’risida”gi qonunga muvofiq, xarajat qilinishini kuzatib boradilar. Federal vazirliklar va shtatlarning hukumatlari, ma'muriy protsessual kodeks asosida ajratilgan budjet mab1ag'1arini belgilangan huquqiy jarayon doirasida taqsimlaydilar. Bu ochiq ovozga quyish yo’1i bilan aniqlab olinadi. Bunda Kongressda loyihalar ovozga qo'yi1adi va ishtirokchilarni qarshi yoki tarafdorligi orqali tasdiqlanadi.
Budjet kodeksi butun budjet jarayonini (davlat budjetini shakllantirish, tasdiqlash, ijro etishni hamda nazoratni ta'minlashni) yagona va yaxlit qonun hujjatida tizimlashtirishni, davlat budjetini ham, budjetdan tashqari maqsadli jamg'armalarni ham tartibga solishning yagona printsiplarini qo’llanishni, budjet jarayoni barcha qatnashchilarining vakolatlarini hamda ularning o’zaro hamkorligi mexanizmlarini belgilashni, shuningdek, budjetlararo munosabatlarni takomillashtirib, mahalliy budjetlarning daromadlar manbalarini mustahkamlab qo'yishni, barcha darajalardagi budjetlar o’rtasida vakolatlarni taqsimlashni va ularning o’zaro hamkorligini nazarda tutadi.
Budjet kodeksining qabul qilinishi amaldagi Soliq kodeksi bilan birgalikda davlat moliyasining yagona birxillashtirilgan, xalqaro standartlarga mos bo'1gan qonunchilik bazasini shakllantirishga, budjet sohasidagi huquqiy munosabatlarni tizimlashtirishga, shuningdek, budjet jarayonining hamma bosqich va darajalarida yagona huquqiy normalar va yondashuvlar qo’llanilishini, mamlakat budjet tizimining ochiq-oshkoraligini va barqarorligini ta'min1ashga imkon beradi.
Budjet kodeksi O'zbekiston Respublikasining budjet tizimi budjetlarini shakllantirish, tuzish, ko'rib chiqish, qabul qilish, tasdiqlash, ijro etish, davlat tomonidan mablag’ jalb qilish va budjet to’g'risidagi qonun hujjatlari ijrosini nazorat qilish sohasidagi munosabatlarni tartibga soladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
