M. A1imardonov Toshkent Davlat iqtisodiyot universiteti “Moliya va soliqlar kafedrasi professori, I f. d B. Hamdamov

P Davlatbudjetinivadavlatmaqsadlijamg’armalarbudjetlarfniko’rlbchlqish hamdaqabulqllishtartib- taomillariningjamiyatvaommaviyaxborotvositalariuchunochiqligini;
P Tasdiqlangandavlatbudjetivadavlatmaqsadlijamg’armalaribudjetlarito’g ’rlsidagiaxborotningommaviyaxborotvositalaridavaO’zbekistonRespublikaSfMoliy aVazirliginlngrasmiyveb-saytidae’lonqiliTılshiTıl (chopetilishini);
P Davlatbudjetivadavlatmaqsadlljamg’armalar’ibudjetlaT’li]’rOSlningborishi to’g’rlSidagiaxborotomma¥l faxborotvositalaridachopetilishini, shunlngdekO’zbekistonRespublikasiMoliyaVazirliglnfngrasmiyveb- saytidajoylashtlrlli5hlvayangllabborilishiTılanglatadi.
Budjet tizimi murakkab mexanizm bo'lib, muayyan mamlakatning o’ziga xos xususiyatlari, ijtimoiy-iqtisodiy, huquqiy va boshqa xususiyatlari asosida va ta'sirida shakllanadi.
Budjet tizimini professorlar T.S.Malikov va N.X.Haydarovlar quyidagicha ta'riflaganlar: “Budjet tizimi bu turli darajadagi budjetlar va budjet mablag'lari oluvchilar yig'indisini, budjetlarni tashkil etishni va tuzish tamoyillarini ifodalaydigan, budjet jarayonida ular o'rtasida, shuningdek budjetlar hamda budjet mablag'lari oluvchilar o'rtasida vujudga keladigan o’zaro munosabatlar majmuidir. Ko’pchilik hollarda, soddaroq tarzda, budjet tizimi deyilganda, mamlakatdagi mavjud budjetlar to'plami (majmui) tushuniladi”.

Soddaroq qilib aytganda, Budjet tizimi bu iqtisodiy munosabatlarga, davlat tuzilishiga va qonun normalariga asoslangan davlat, ma'muriy-hududiy tuzilishlarning, budjet munosabatlarida mustaqil bo’lgan budjet tashkilotlari muassasalari va maqsadli davlat fondlarining majmuidir.

Budjet tizimi mamlakatdagi turli darajadagi budjetlarni o’zida ifoda etadi. Boshqacha ma'noda, budjet tizimi budjetning o'zaro bog'liqlikda bo'lgan bo’g’inlarining o’zaro yig'indisidan iboratdir. Mamlakatning budjet tizimi jamiyatning siyosiy tuzilishiga, davlatning iqtisodiy tizimiga va uning ma'muriy- hududiy bo'linishiga bevosita bog'liq.
Mamlakatning budjet tizimi ikki yoki uch bo’g’inli bo'lishi mumkin. Unitar davlatlar deb yuritiladigan mamlakatlarda budjet tizimi ikki bo’g'indan (markaziy va mahalliy budjetlar), federativ davlatlar deb yuritiladigan mamlakatlarda esa uch bo’g’indan (markaziy budjet, federatsiya a'zolari budjetlari va mahalliy budjetlar) iborat bo'lishi mumkin.
Shuningdek, ba'zi unitar davlatlarda budjetning markazlashtirishdan chiqarilish darajasi, hududlar hukumat organlarining vakolatlari bilan belgilanadigan ko'p darajali budjet tizimiga ega bo'lishi mumkin. Masalan, markazlashtirishdan chiqarilgan unitar davlat — Fransiya to'rt darajali budjet tizimiga, mahalliy hokimiyatlarning soliqqa oid vakolatlari konstitutsiya bilan belgilangan markazlashgan unitar davlat — Shvetsiya uch darajali budjet tizimiga ega.
Biz yuqorida hokimiyatning markaz va ma'muriy-hududiy birliklar o‘rtasida taqsimlanishi darajasiga ko‘ra barcha davlatlar unitar, federativ va konfederativ
davlatlarga bo‘linishi, ularning hususiyatlarini ta'kidlab o‘tdik. Shunga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasi unitar davlatdir.
Unitar davlat sifatida O‘zbekiston Respublikasi davlat budjet tuzilmasi ikki bo‘g‘indan — respublika budjeti va mahalliy budjetlardan tashkil topadi. Bu budjetlar mamlakatimizdagi davlat budjeti amal qilishining tashkiliy shakli bo‘lib xizmat qiladi. Davlat budjeti o‘z ichida respublika budjetini, Qoraqa1pog‘iston Respublikasi budjetini va keng tarmoqli mahalliy budjetlarni birlashtiradi.
Umumiy qilib aytganda ko’pchilik demokratik davlatlarda budjet 4 ta bosh
maqsndDf Omalga oshirishf lOZiıYl:

1.