M. A. Nurmatova musiqa o’qitish metodikasi

BADIIY IJRO ETISH USTIDA ISHLASH

Qo’shiq ustida ishlashda unga badiiy saykal berishga anchagina o’rin ajratiladi. Ishning ana shu tomoni qo’shiq ustida olib boriladigan butun ish jarayoni bilan birgalikda sodir bo’ladi, faqat eng dastlabki bosqichdagina bolalarning butun diqqatini shu davrda eng zarur bo’lgan vazifaga: qo’shiqning intonatsiyasini o’zlashtirishga tuplash kerak. Tegishli tarkib ravon yangray boshlagach, diqqatni boshqa detallarga: tovushning xarakteri, frazirovka, tuslar, diktsiya va kabilarga qaratish imkoniyati paydo bo’ladi. Qo’shiq o’zlashtirilgandan keyin, avtor g’oyasini ochib berish ustida jiddiy ish davri boshlanadi. Ammo ishning shu tomoniga berilib ketib, qo’shiq aytish vaqtida dam-badam tuxtalish bilan bolalarni zeriktirib yubormaslik kerak. Bolalar qo’shiqni dadil aytishar ekan, shubxasiz ularda ashulani tulik ijro etish istagi tug’iladi; agar qo’shiq xadeb bo’linaveradigan bo’lsa, bu xol ishga bo’lgan qiziqish-havasning pasayib ketishiga olib keladi. Shuning uchun o’qituvchi bu ishda me’yorni bilishi va har safar ma’lum tarkibni, intonatsiyani, so’zni takrorlash sababini tushuntirib borishi muhimdir. Masalan, bolalar ohangni to’g’ri kuylashadi-yu, so’zlarni noaniq aytishadi. O’qituvchi qo’shiqni so’zlarini anglab bulmayapti, deb bolalarni ogoxlantiradi. Bordi-yu, bolalar noaniq diktsiya bilan aytaverishadigan bo’lsa, qo’shiqni bo’lib, tanbex berish kerak. Keyin diqqatni boshqa detallarga, ya’ni tovushga, tuslar va shu singarilarga jalb etiladi. Lekin shuni unutmaslik kerakki, bolalar oldiga birdaniga bir qancha vazifalarni qo’yish- amalda ulardan birontasini ham bajara olmaslik demakdir.

Ijro etish detallari ustida ishlashdan so’ng qo’shiqni o’rganishga o’z vaqtida uta bilish lozim, yuksa ashula xech kachon yaxshi va qat’iy ovoz bilan yangramaydi. O’qituvchi badiiy obraz ustida ishlar ekan, turli ijrochilik usullarining zarurligini bolalarga yakkol ko’rsatib berishi va ularning ana shu usullarini beixtiyor emas, balki ongli ravishda bajarishlariga intilishi kerak. Qo’shiq bolalarni zeriktira boshlasa, uning ustida olib borilayotgan ishni vaqtincha tuxtatish va repertuarda yangi qo’shqlar paydo bo’lganidan keyin, yana shu qo’shiqka qaytish ma’qul. O’quv yilining choragi yoki yarim yili
oxirida bir darsni ilgari utilgan barcha qo’shiq va ashulalarni takrorlashga bag’ishlash mumkin, buning uchun sinfning kichiq bir kontserti uyushtiriladi, bunda bolalarning hammasi ayni bir vaqtda ham ijrochilar, ham eshituvchilar hisoblanadi.
Tayanch tushunchalar:
Diqqat - faoliyat (xatti-harakat) va ruxiy aks yettirishni ta’milaydigan, belgilangan ob’ektga faoliyat yoki ongning jamlanish holatidir.