M. A. Nurmatova musiqa o’qitish metodikasi

Qo’shiq tekstini o’rgatish – qo’shiqda kishi ongiga kuchli ta’sir ko’rsatuvchi vosita bo’lgan musiqa bilan so’z chambarchas bog’lanadi. Qo’shiqni o’rgatish jarayonida ana shu ikki komponentning muhim o’rnini egallashi alohida ahamiyatga ega. Bolalarni qo’shiqning tekstini tez va osongina esda qoldirishga o’rgatish lozim. Quyi sinflarda qo`’hiq teksti bevosita darsda o’rgatiladi. Buning sababi shuki, bolalar xali tez va bexato yoza olmaydilar, she’rni yozib olish esa juda ko’p vaqtni oladi. Darsda o’qituvchi odatda adabiy asarning murakkab turiga qarab to’rtlikni (bir band she’rni) yoki uning qismini to’rt marta o’qib eshittiradi; so’ngra o’qib eshittirilgan tekstni o’zi bilan birgalashib takrorlashni bolalarga taqlif qiladi. O’qituvchi tekstdagi so’lzarni to’g’ri, toa’sirli, aniq, talaffuz etishi kerak. O’quvchilarning ham xuddi shunday talaffuz etishlarini talab qilish zarur. Ular tekstni shivirlab, ammo ohangdor qilib o’qib berishlari foydali bo’ladi; bunday o’qish artiqulyatsiya apparatini aktivlashtiradi.

Qo’shiqning tekstini butun sinf 2-3 marta takrorlagandan keyin ayrim o’quvchilardan uni diklomatsiya qilib berish suraladi. Ayni maxalda boshqa o’quvchilar o’rtoqlarining xatolarini tuzatishlari uchun she’rni diqqat bilan tinglab, uni dilda takrorlashlari kerak. Tekstni «zanjirband» qaytarish ma’qul: bir bola birinchi satrni, boshqa bola ikkinchisini, uchinchi bola uchinchi satrni ukiydi va h. k. Bunday o’qish bolalarning diqqatini aktivlashtiradi. 2-sinfdan boshlab o’quvchilar alohida daftar tutib, o’rganilayotgan qo’shiqlarning tekstini yozib borishlari kerak. 3-7 sinflarda o’qituvchi qo’shiqning tekstini aytib yozdiradi. Quyi sinflarda qo’shiq tekstini maxsus jadval - plakatlarga qarab yoki doskadagi yozuvlarga qarab o’rganish lozim. Yuqori sinflarda o’qituvchi sinfga yangi tekstning 2-3 nusxasini olib kelib, bolalardan uni kuchirib ko’paytirishni iltimos qiladi. Bundan tashqari, yuqori sinflarda qo’shiq tekstini bevosita darsda o’rganib, yodlab olish usuli kuylanilmokda. Qisqa va oddiy tekstlarni bir darsning o’zidayoq batamom o’rganib olish mumkin. Lekin shunday she’rlar ham borki, ularda bir bandning o’zi ikki-uch qismidan iborat bo’ladi. Bunday she’rlar bir necha dars davomida o’zlashtiriladi. Bordi-yu bu ishni bir yo’la bajarishga urinib bevosita ashula uchun ajfatilgan vaqt faqat sne’rni o’rganishga sarflanadigan bo’lsa, metod jihatdan noto’g’ri ish qilingan bo’ladi. Birinchi band so’zlarini sinchiqlab o’rganib olish shart emas, chunki kuyni o’rgatishda bu sozlar ko’p marta takrorlanib, yodda qoladigan bo’ladi. Ammo keyingi bandlarni bu xilda o’rgatish maqsadga muvofiq emas, chunki bolalar endi kuyni ancha yaxshi bilishadi va ularni kuyni ko’p marta takrorlash paytida tekstni qayta-qayta puxtalayverishlariga zarurat kolmaydi. Shu sababli yangi bandlarini tekstini ancha sinchiqlab o’rganish kerak.