M. A. Hamrayev d. A. Muhamedova d. X. Shodmonqulova

Egasi topiladigan gaplar

Egasi topiladigan gaplarda egasini kesim orqali beriladigan so`roq bilan topish mumkin bo`ladi. Bunday gaplar shaxsi aniq, shaxsi noaniq, shaxsi umumlashgan gaplarga bo`linadi.

Shaxsi aniq gap. Kesimi, asosan, fe`l bilan, ba`zan fe`ldan boshqa so`z bilan ifodalanib, harakatni bajaruvchi shaxsni aniq ko`rsatib turadigan bir bosh bo`lakli gap shaxsi aniq gap deyiladi.
Shaxsi aniq gaplarda ega lesik jihatdan shakllanmaydi va unga hech qanday ehtiyoj ham bo`lmaydi; kesim vazifasida kelgan so`z tarkibidagi tuslovchi affikslar shaxsni aniq ko`rsatib turadi.
Shaxsi aniq gapning kesimi quyidagicha ifodalanadi:

1. 
   Aniqlik (ijro) maylidagi fe`l va boshqa so`z turkumlari bilan. Masalan: Ertalabki poezddan qolmaslik uchun shoshilib chiqib ketayotgan edi. (O`.Hoshimov).
   

Shaxsi aniq gap kesimining aniqlik maylidagi fe`l bilan ifodalanishi quyidagicha:

1. 
   o`tgan zamon fe`l shakllari bilan: Ular bilan ham murosa qilolmagan edingiz-ku ... (P.Qodirov). Abdukarimova haqida bilmoqchi edim. (F.Musajonov).
   
2. 
   hozirgi zamon fe`l shakllari bilan: Endi ularning xatosini tuzatish uchun qancha mashaqqat chekamiz. (P.Qodirov). Gapimni tushuntirolmay qolamanmi deb qo`rqyapman. (J.Abdullaxonov).
   
3. 
   kelasi zamon fe`l shakllari bilan: Hech kim bilan hech qanaqa raqobat qilmoqchimasman. (J.Abdullxonov). Saviyasini tekshirmoqchimisan? (F.Musajonov).
   

2. 
   Buyruq - istak mayidagi fe`l bilan: Xatlarni menga bering! – deb qoldi Tolib aka. (F.Musajonov). Gazeta ishidan misol keltiib gapiray. (F.Musajonov).
   
3. 
   Shart maylidagi fe`l bilan:
   

Xulosangizga astoydil ishonsangiz, nimdan qo`rqasiz? Tushuntirsangiz, tushunishadi. (J.Abdullaxonov).
Shaxsi aniq gapning kesimi ba`zan fe`ldan boshqa so`zlar bilan ham ifodalanishi mumkin. Masalan: Kelishgan, o`qimishlisiz, buning ustiga yoshsiz. (F.Musajonov). Mulla Usmon, ... hammasidan xabardorsiz. (P.Qodirov).
Shaxsi aniq gaplar badiy adabiyotda, ayniqsa dialogik nutqda ko`p qo`llanadi.