M. A. Hamrayev d. A. Muhamedova d. X. Shodmonqulova

Ko`p tilli lug`atlarga esa tarjima lug`atlari kiradi.

FONETIKA

1-§. Fonetika haqida umumiy ma`lumot
Fonetika trilshunoslikning bir bo`limi bo`lib, unda nutq tovushlari, ularning hosil bo`lishi, turlari, o`zgarishi, so`z ma`nolarini farqlashdagi roli, shuningdek, urg`u, intonatsiya(ohang) nutqning fonetik bo`linishi, kabi masalalar o`rganiladi.
Fonetika tovushlarni nutq oqimida o`rganadi. Tovush oqimi tovushlarning uzluksiz chiziqli izchilligidir. Tovush nutq oqimining ma`noga ega bo`lmagan eng kichik birligi sanaladi.
Tovush ma`no ifodalamasa ham leksema, morfema kabi ma`noli til birliklarini shakllantiradi, ular uchun moddiy baza sanaladi; leksema, morfema kabi ma`noli til birliklari tovushlardan tuziladi. Masalan, o`zbek tilida kitobi leksemashakli tarkibidagi kitob leksemasi [k], [i], [t], [o], [b] tovushlari vositasida, -i morfemasi [i] tovushi vositasida shakllangan.
Nutq tovushlarining tabiat hodisalari sifatida akustik (eshitilish) tomoni, artikulyatsion (aytilish) tomoni mavjud. Bu ikki tomon orasida artikulyatsion tomoni amaliy jihatdan muhimroqdir. Bundan tashqari, nutq tovushlarining ijtimoiy tomoni – so`z ma`nolarini anglash va ajratishdagi roli yanada muhimroqdir.
Akustik (eshitilish tomon)dan tovush biror jismning boshqa bir jism ta`sirida tebranishi va bu tebranishning quloqqa eshitilishidir. Biror jismning tebranishi havoni to`lqinlantiradi va natijada tovush hosil bo`ladi. Nutq tovushlari un (ovoz) paychalarining tebranishidan hosil bo`ladigan ovozdan, nutq a`zolarida paydo bo`ladigan shovqindan iborat bo`ladi.
Akustik jihatdan tovushning balandligi, kuchi, tembri va cho`ziqligi farqlanadi.
Tovushning balandligi tebranishning miqdori bilan belgilanadi: tebranish qancha ko`p bo`lsa, tovush ham shunscha baland bo`ladi va tebranish oz bo`lsa, tovush ham past bo`ladi.
Tovushning kuchi tebranishning shiddatiga bog`liq. Tebranish darajasi qancha katta bo`lsa, tovush ham shuncha kuchli ciqadi. Tovushning tembri (sifati) asosiy ton va obertonlarning , shuningdek, rezonator tonlarning qo`shilishidan hosil bo`ladi. Tembr bir tovushni boshqa tovushdan, bir kishining ovozini boshqa kishining ovozidan, dutorning ovozini karnay ovozidan farqlaydi.