M. A. Azizov umumiy gigiyena va ekologiya tibbiyot kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma To‘rtinchi nashri

Bolalarning taraqqiyot davri N.P. Gundobin tomonidan tavsiya qilingan bo‘lib, N.P. Krasnogorskiy ba’zi bir o‘zgarish- larni kiritgan.
Taraqqiyot davrini tuzishda, bir tomondan, bolaning asosiy rivojlanish qonuniyatlari, ikkinchi tomondan, bolalik va o‘smirlik davrida tarbiyalashni tashkil qilish masalalari hisobga olingan.

Bolalik davrining bosqichlari quyidagicha:

1. 
   Yangi tug‘ilgan davr (go‘daklik) — 1—10 kungacha.
   
2. 
   Emizikli davri (chaqaloqlik) — 11 kundan 1 yoshgacha.
   
3. 
   Dastlabki bolalik davri — 1—3 yoshgacha.
   
4. 
   Birlamchi bolalik davri — 3—7 yoshgacha.
   
5. 
   Ikkilamchi bolalik davri — 7—11 yoshgacha (qiz bola), 7—12 yoshgacha (o‘g‘il bola).
   
6. 
   O‘smirlik davri — 12—15 yoshgacha (qiz bola), 13—16 yosh­gacha (o‘g‘il bola).
   
7. 
   O‘spirinlik davri — 16—20 yoshgacha (qiz bola), 16—20 yoshgacha (o‘g‘il bola).
   

Mazkur davrlar ichida organizm ichki va tashqi omillar ta’sirida bir qancha o‘zgarishlarga uchraydi. Shuning uchun ham bolaning shaxsiy rivojlanishiga, uning kamol topishida ta’lim va tarbiyaning ahamiyati katta. Bolalikni turli davrlarga shartli ravishda bo‘lish bolalar bilan munosabatni yengillash- tiradi, ularning rivojlanishini to‘g‘ri baholashga imkon beradi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bola organizmi takomillashishda davom etadi, garchi bola bu davrda ancha sekin rivojlansa-da, skelet va mushaklari yaxshi rivojlanadi va baquvvat bo‘la boradi.
Maktabgacha tarbiya. Bola kattalar turmushiga tobora ko‘proq aralasha boshlaydi va oila ta’sirida bo‘ladi. Bola o‘zining intellektual rivojlanish darajasiga ko‘ra, bu davr oxirida maktabga borishga tayyor bo‘lishi kerak. Shu yoshda bolalar chizish, yasash, yodlash, ayrim harflarni va so‘zlarni, hatto qisqa jumlalarni yozishni va o‘qishni biladilar.
Shu yoshdagi bolalar orasida yuqumli kasalliklar ancha ko‘p uchraydi, biroq dard yengilroq kechadi va asoratlar kam bo‘ladi. Limfa to‘qimasining zo‘r berib o‘sishi bolalarda yuqori nafas yo‘llarida shamollash kasalliklarining paydo bo‘lishiga imkon beradi, ularning ko‘pchiligi o‘tkir respirator virusli infeksiya- larning asorati yoki qattiq sovqotish oqibati hisoblanadi.
Kichik maktab yoshidagi bolalarda (7—12) skelet zo‘r berib o‘sadi va mushak kuchi ortadi. Sut tishlar tushib, o‘rniga doimiylari chiqadi. Bola uy muhiti yoki bolalar kombinati hamda maktab hayoti sharoitiga o‘tadi, mehnat malakasi shakllana boradi. Bolalar bu yoshda kattalarga ko‘proq aralashadi.
O‘tkir infeksiyalar endi kamroq kuzatiladi va ularning o‘tishi yengil kechadi. Bu yoshdagi bolalarda ko‘pincha o‘t yo‘llari kasalliklari uchraydi, yurak-tomir kasalliklari (revmatizm, giper-