M. A. Azizov umumiy gigiyena va ekologiya tibbiyot kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma To‘rtinchi nashri

O‘sish va rivojlanish. O‘sish — tana vazni va hajmining undagi hujayra va to‘qimalar ko‘payishi hisobiga oshib borishidir. O‘sish

• 
  bola sog‘lig‘i va jismoniy harakatlarining eng muhim ko‘r- satkichi hisoblanadi. O‘sishda organizm rivojlanadi va bu holat organizm tuzilishining murakkablashishi yoki to‘qima-a’zolar- ning morfologik qiyoslanishi demakdir. Rivojlanish tufayli butun organizmning vazifalari va xususiyatlari takomillashadi.
  

O‘sish va rivojlanish bir-biri bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, organizmdagi barcha ko‘rsatkichlar ma’lum vaqt o‘tishi bilan sifat ko‘rsatkichlariga aylanadi.
Bolalar va o‘smirlar organizmining o‘sishi va rivojlanishi yaxshi o‘rganib chiqilgandan keyin, ta’lim-tarbiya ishlarini maqsadga muvofiq olib borish, ular orasida uchraydigan har xil kasalliklarning oldini olish va o‘z vaqtida davolash imkoni tug‘iladi.
Bola organizmining o‘sishi anatomik jarayon bo‘lib, bir vaqtda oziq moddalarining o‘zlashtirilishi sarfidan ustun bo‘ladi (assimi- latsiya jarayoni dissimilatsiya jarayonidan ustun bo‘ladi).
O‘sish jarayoni bola bo‘yi va vaznining oshishi bilan belgilanadi. O‘sish og‘irlik, bo‘y, barcha sohalarining o‘lchovi va boshqalar bilan belgilanadi.
Bunga suyaklarning o‘sishi va yo‘g‘on tortishi ham kiradi. Bir organizmdagi turli a’zo va sistemalarning o‘sish tezligi ham turlicha bo‘ladi.
Emadigan go‘daklar tez o‘sadi. Bu — tug‘ilgandan keyingi 1—2 oy ichida ayniqsa sezilarli bo‘ladi.
Bolalarda tana va boshning o‘sishi turli xil nisbatda bo‘ladi, yangi tug‘ilgan bolalarda bu nisbatan 1:4 bo‘lsa, katta odamlarda 1:8 bo‘ladi. Shu bilan bir qatorda, tana vazni va yuza qismi nisbatlari ham o‘zgaradi. Bu fiziologik jihatdan nazariy va amaliy ahamiyatga ega.
Bolaning o‘sishi bir tekis bormaydi. Bu tana qismlarining bir-biriga har xil nisbatda bo‘lishini ta’minlaydi. Bola bir yoshi- gacha hamda balog‘atga yetgunicha o‘smirlik davrida juda yaxshi




o‘sadi (11—12 yoshdan qizlarda va 13—14 yoshdan o‘g‘il bolalarda to‘qima va a’zolar o‘zgaradi). O‘sish va rivojlanish murakkab jarayon bo‘lib, unda bir-biriga bevosita bog‘langan uch omilni kuzatish mumkin:

1.