M. A. Azizov umumiy gigiyena va ekologiya tibbiyot kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma To‘rtinchi nashri

har xil o‘yinlar o‘ynashadi. Suvda uyushtirilgan bunday o‘yinlar ularning jismoniy rivojlanishida muhim ahamiyatga ega.

2. 
   §. CHO‘MILISH
   

Suzish tufayli organizmda moddalar almashinuvi jadallashadi. Suzish uyqusizlikka va u bilan birga kechayotgan turli asab kasalliklariga qarshi yaxshi dori hisoblanadi. Suvda bir maromda suzganda qon aylanishi yaxshilanadi, yurak-qon tomir sistemasi mustahkamlanadi. Ammo, ko‘p cho‘milish organizmga foyda keltirish o‘rniga zarar keltirishi ham mumkin. Shuning uchun har narsaning ham me’yorda bo‘lgani yaxshi.
Hovuzlarda cho‘milish kishi salomatligi uchun gigiyenik jihatdan hamda sport bilan shug‘ullanuvchilarning mahoratini oshirishda ahamiyati katta. Hovuzlar ochiq va usti yopiq bo‘lishi mumkin. Usti yopiq hovuzlar (basseyn)da yilning hamma faslida cho‘milish mumkin. Uning chuqurligi 0,5—0,7 metrdan boshlab, sekin-asta 2—2,5 metr bo‘lishi, yuqoridan kalla tashlashga mo‘ljal- langan joyda esa 4,5 metr bo‘lishi kerak. Hovuz harorati 23—25 gradus bo‘lgan vodoprovod suvi bilan to‘ldiriladi.
Suvning tozaligi laboratoriyada aniqlanadi. Har bir odam hovuzda 10 daqiqa cho‘milgandan so‘ng 1 1 suvning oksidlanishi uchun ketgan kislorodning miqdori 2,1 mg dan oshadi, xloridlarning miqdori 1 mg/1 ga, kolititri 1—0,01 ml gacha tushib ketadi. Agar cho‘milishdan oldin dushda sovunlab yuvinilsa, 1 1 suvni oksidlash uchun sarflangan kislorod miqdori 0,68 mg dan ortadi, kolititri 100—10 ml ni tashkil qiladi. Shu sababli hovuzlarda epidemik, virusli konyunktivit, teri kasalliklari bo‘lmagan shaxs- largagina cho‘milish uchun ruxsat etiladi.
Hovuzlarga kiriladigan yo‘lakka, suvga yuqumli kasalliklar mikroblari tushmasligi uchun tarkibida 0,1% xlor tutgan xlor ohagi sepiladi. Boshga rezina qalpoqcha kiyish tavsiya etiladi. Hovuzdagi suvning sifati ichimlik suviga qo‘yiladigan davlat standarti talablariga taqqoslab aniqlanadi. Mikroblar sonining 7 ml suvda 1000 gacha ko‘payishi, kolititrning 100—10 gacha pasayishi hovuzdagi suvning ifloslanganligini ko‘rsatadi.
Cho‘milish uchun mo‘ljallangan suv suzgichdan o‘tkaziladi, isitiladi, so‘ng xlorlash usuli bilan zararsizlantirib, basseynga quyiladi. Vaqti-vaqti bilan vodoprovod suvi bilan basseyn to‘ldirib turiladi. Agar suv xlorlash usuli bilan zararsizlantirilsa yoki




xlorlashni ammonizatsiyalash usuli bilan qo‘shib olib borilsa, suvdagi qoldiq xlorning miqdori 0,3-0,4 mg/1 dan yuqori bo‘lmasligi kerak. Qoldiq xlor miqdorining oshishi cho‘mi- luvchining ko‘zini achishtiradi. Ba’zi bir hovuzlarda suvni suzgichdan o‘tkazishdan oldin xlor ohagi bilan birga mis kuporosi qo‘shiladi. Bunda xlorning dezinfeksiyalovchi xususiyati oshadi, suvning rangi ko‘kish, yoqimli tusga kiradi.
Hovuzdagi suvning hammasi 8-10 soat orasida suvni toza- lovchi moslamalardan o‘tib tozalanishi kerak. Hovuzdagi suv ko‘pi bilan bir oyda butunlay chiqarib yuborilishi va hovuz devor­lari, tubi cho‘kmalar, loyqalardan (issiq suv bilan sovunlanib cho‘tka yordamida) tozalanadi, so‘ngra suv yuqorida qayd etilgan usulda zararsizlantirib hovuz to‘ldiriladi. Hovuzning qo‘shimcha xonalarini yozda shamollatish, qishda isitish tavsiya qilinadi. Ochiq daryolar va dengizda cho‘milish salomatlikni mustahkam- laydi. Ayniqsa, dengiz to‘lqini hamda suv tarkibidagi tuzlar miq- doriga qarab kishi organizmiga shifobaxsh ta’sir qilishi mumkin.

3. 
   §. CHINIQTIRISH