|
Mastit bo‘lgan hayvonlar sutini ichish mumkin emas.
Oziq-ovqat korxonalari xodimlari shaxsiy gigiyena tartibiga rioya qilishlari, burun-halqum kasalliklari va chirigan tishlarini o‘z vaqtida davolatishlari kerak.
Sut, sut mahsulotlari, kremli qandolatlar, shuningdek, tez buziladigan boshqa mahsulotlarni sovitiladigan xonalarda saqlash shart.
Stafilokokk enterotoksini issiqqa juda chidamli bo‘lgani tufayli, mahsulotni 2-2,5 soat qaynatib zararsizlantirish kerak.
§. BOTULIZM
Botulizm lotincha botulus so‘zidan olingan bo‘lib, kolbasa ma’nosini anglatadi. Chunki kasallik ko‘pincha kolbasa iste’mol qilish natijasida paydo bo‘ladi. Botulizm kasalligini keltirib chiqaruvchi bakteriya Cl.botulinum 1896-yilda Gollandiyada cho‘chqa go‘shtidan tayyorlangan kolbasani iste’mol qilish natijasida bu og‘ir kasallik keng tarqalgan vaqtda E.van Ermengem tomonidan kashf etilgan. Botulizm (Clastridium botulinum) zahari bilan zaharlangan ovqatni iste’mol qilish natijasida paydo bo‘lgan, og‘ir kechadigan o‘tkir kasallik.
Cl.botulinum zahari qaynatilganda bir necha minut ichida parchalanadi, 80 °C gacha qizdirilganda 30 min, 58°C da 3 soat- dan so‘ng parchalanadi. Botulotoksinning asosiy xossasi proteo- litik fermentlar (pepsin, tripsin) ta’siriga, kislotalarga, past haro- ratga chidamliligi yuqoriligi hisoblanadi. Ayni vaqtda, toksin ishqorlaridan inaktivlanadi va qizdirishda ham chidamliligi bilan farq qiladi. Klastridiumlarning o‘zi qizdirishga kam chidamli, sporalar qizdirishga juda chidamliligi bilan ajralib turadi. 100°C da 5 soat o‘tgach, 105°C da 2 soat o‘tgach, 120°C da 10-20 daqiqa o‘tgach parchalanadi. Sporalar past haroratga bundan ham chidamli: ular hatto 253°C da ham halok bo‘lmaydi.
Botulizm qo‘zg‘atuvchisi aniq anaerob. U havo kirmaydigan joyda baliq, yog‘li cho‘chqa go‘shtida, yo‘g‘on kolbasa bo‘laklari ichida yoki germetik berk konserva bankalarida hosil bo‘ladi.
Klinikasi. Botulizm belgilari organizmga tushgan zahar miq- doriga ko‘ra 2 soatdan 36 soatgacha davom etadigan yashirin davrdan keyin yuzaga chiqadi. Kasallikning dastlabki alomatlari: «ko‘z simptomlari» buyumlarning qo‘shaloq bo‘lib ko‘rinishi, ko‘rishning xiralashuvida (tuman yoki to‘r tutilganga o‘xshab)
namoyon bo‘ladi. Bemorlar ko‘pincha bosh og‘rishidan noli- shadi, yurish muvozanati buziladi, bularga tovushning butunlay chiqmay qolishi (afoniya) qo‘shiladi. Kasallik zo‘rayganda alomatlar yanada kuchayadi, ko‘z simptomlarida ko‘z mushaklari faoliyati buzilishi, qovoqlar va ko‘z soqqasi harakati falajlanishi kuzatiladi. Qorachiqlar yorug‘likdan uncha ta’sirlanmaydi, akko- modatsiya pasaygan, ko‘z soqqalarining o‘ynab turishi (nistagm), qorachiqlarning notengligi (anizokariya) kuzatiladi. Yuz mushaklari sezgirligi chegaralanib, hatto yo‘qoladi (amimiya). Ba’zi chaynov mushaklarining taranglashib qolishi sababli og‘izni ochish qiyinlashadi. Yumshoq tanglay falajlanadi, yutish buziladi, hiqildoqqa ovqat tushib, qattiq yo‘tal tutadi. Nutq buziladi. Tana harorati o‘zgarmaydi, lekin tomirlar urishi tezlashadi.
Nafas olishning buzilishi kasallik og‘irlashganini bildiradi. O‘z vaqtida maxsus zardob yuborilmasa, 70% hollarda fojia yuz beradi. Nafas markazining zararlanishi oqibatida diafragma falajlanishi sodir bo‘ladi.
Epidemiologiyasi. Mamlakatimizda so‘nggi yillarda botulizm turlari aksari xonadonlarda konservalangan mahsulotlarni iste’mol qilish bilan bog‘liq. Sanoat yo‘li bilan tayyorlangan mahsulotlar iste’mol qilingandan so‘ng bu kasallik kamdan-kam uchraydigan bo‘lib qoldi, chunki konservalarni sterilizatsiyalash rejimi vege- tativ jarayonlarnigina emas, balki CI. botulinum sporalarining ham halok bo‘lishini ta’minlaydi. Uy sharoitida termik ishlov berish yetarlicha bo‘lmagan holda konservalarni germitizatsiya qilishning keng qo‘llanishi aksari kasalliklar paydo bo‘lishiga olib kelmoqda. Bu germetik bankalarga solib tayyorlangan qo‘ziqorinlarni iste’mol qilganda, ayniqsa, ko‘p uchraydi. Zam- burug‘larni Cl.botulinum sporalaridan tozalash deyarli mumkin emas, shuning uchun germetik yopilgan bankada sporalar ko‘pincha o‘sa boshlaydi va zaharni ko‘p ajratadi. Botulizm zaharining hosil bo‘lishi uchun 20—25 °C, ya’ni uy harorati qulay harorat hisoblanadi. Ayniqsa, yirik, sirti seryog‘ baliqni iste’mol qilishda botulizm bilan kasallanish hollari uchrab turadi. Baliq to‘r, qarmoq, ilmoqlarda uzoq vaqt qolib ketgan hollarda zaharlanadi.
Profilaktikasi. Dudlangan mahsulotlarni (baliqlar) tayyorlash uchun baliqni sovitish asosiy shart hisoblanadi. Baliq zavodlarida osyotr baliqlarini tiriklayin, ichini shikastlantirmay tozalab, tuz qo‘yib dudlash tavsiya etiladi.
Konserva sanoatida xomashyo sifatini va konservalarni sterilizatsiyalash rejimini qattiq nazorat qilish botulizmdan profilaktika qilishning muhim chorasi hisoblanadi. Xomashyo Cl.botulinum sporalari bilan zararlangan, yetarlicha sterilizatsiya qilinmagan konservalar intoksikatsiyaning yuz berishi ehtimoli jihatidan katta xavf tug‘diradi, chunki sporalar qulay haroratda o‘sadi. Anaerob sharoitlar va tegishli haroratning birgalikda yuzaga kelishi zahar hosil bo‘lishiga zamin yaratadi. Qopqog‘i ko‘tarilgan konservalarni savdo tarmog‘iga chiqarish man qili- nadi.
Konservalangan mahsulotlarni uyda sovitkichda saqlash imkoniyati bo‘lmasa, uy sharoitida (ayniqsa, qo‘ziqorinlarni) germetik yopiq bankalarda tayyorlamaslik lozim. Uyda konser- valashda sirka kislotani yetarlicha solishning ahamiyati katta. Cl.botulinum pH>4,0 (3,5) dan pastda ko‘paymaydi. Buning uchun marinadlarda sirka kislotaning hamda sut kislotali reaksiyada miqdori 2% dan yuqori bo‘lishi kerak. Sut kislotali reaksiyada (pH=4,5—5,5) Cl.botulinum ko‘payadi va zahar hosil qiladi. Bunday mahsulotlar iste’mol qilishga yaramaydi.
§. ALIMENTAR TOKSIK ALEYKIYA (SEPTIK ANGINA)
Alimentar toksik aleykiya yoki septik angina qishda qor tagida qolib ketgan g‘allani iste’mol qilish natijasida paydo bo‘ladi. Erta bahorda qorlar eriganda oftob ta’sirida dalalardagi g‘allada nam va issiq muhit hosil bo‘lib, bu Fusarium sporotrichiella var, sporotrichioides turkumidagi zamburug‘ning ko‘payishiga imkon beradi.
Zamburug‘larning hayot faoliyati natijasida g‘allalarda zaharli moddalar yig‘iladi, bular issiqqa g‘oyat chidamli, 120°C haroratda 2 soat mobaynida ham parchalanmaydi. Zaharli moddalar odamlar, hayvonlar va parrandalarga zaharli ta’sir ko‘r- satadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
