Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

Uchinchidan,  “saylov  huquqi”  atamasi  alohida  o’quv  kursiga  nisbatan 
ishlatiladi. Bu o’quv kursi saylov munosabatlarini, ularni tartibga soluvchi normalarni 
o’quvchilarga o’rgatadi. 
Saylov huquqining huquq tizimidagi o’rniga kelsak, u alohida huquq tarmog’i 
bo’lmasdan, Konstitusiyaviy huquqning instituti sifatida e’tirof etiladi. 
Darslikning bu bandidagi asosiy masala: saylov huquqi nima? u qanday huquq? 
degan savollarga javob berishdir. Bunday javoblarni ko’plab manbalarda, darsliklarda 
uchratamiz. 
Saylov  huquqi  deganda,  birinchidan,  mamlakatda  saylovlarni  tashkil  etuvchi 
huquq normalari tushinilsa, ikkinchidan fuqarolarning saylash va saylanishga bo’lgan 
huquqi tushiniladi. (aktiv va passiv saylov huquqi)
2
.
 
Xuddi  shunday  ta’rif  va  tushunchalarni  xorijiy  adabiyotlarda  ham  uchratish 
mumkin
3
.
 
                                                           
1
 Qarang:  U.Tadjihanоv,  X.Оdilqоriev,  A.Saidоv.-  О‘zbekistоn  respublikasining  kоnstitutsiyaviy  huquqi.  T.: 
“Sharq” 2001, 478-479-betlar. 
2
 Qarang: Husanоv О.T. Kоnstitutsiyaviy huquq. T.: “Adоlat”, 2013. 299-bet. 
3
 Qarang: Баглай М.В. Конституционное право Российской Федерации. М.: Норма. Инфра. 1998, стр-345. 

---

12 
 
Bu  ta’rif,  ya’ni  saylov  huquqi  tushinchasiga  boshqa  manbalarda  berilgan 
tushunchaga  o’hshash  bo’lib  faqat  bir  jihati  bilan  ulardan  farq  qiladi.  Ya’ni  bu  еrda 
saylov  huquqini  faqat  fuqarolarning  saylov  huquqini  o’rnatishi  va  ta’minlashigina 
nazarda  tutilmay,  saylov  huquqini  cheklovchi  normalardan  ham  iboratligi  e’tirof 
etilgan. Konstitusiya  va saylov to’g’risidagi qonunlarda kimlar saylovda ishtirok eta 
olmasligi  haqida  aniq  normalar  mavjud  bo’lib,  bular  zaruriy  cheklashlardir.  Bunday 
cheklashlar  aksariyat  mamlakatlar  qonunlarida  uchraydi  va  demokratiyaga  aslo  zid 
emas. 
Masalan,  O’zbekiston  Respublikasi  Konstitusiyasida  “Sud  tomonidan 
muomalaga  layoqatsiz  deb  topilgan  fuqarolar,  shuningdek  sud  hukmi  bilan 
ozodlikdan  mahrum  etish  joylarida  saqlanayotgan  shaxslar  saylanishi  mumkin  emas 
va  saylovda  ishtirok  etmaydilar”.  Bundan  tashqari  saylov  qonuni  saylanuvchilar 
oldiga  ba’zi  talablarni  qo’yadi,  masalan  ma’lum  yoshga  еtgan  bo’lishi,  shu  joyda 
ma’lum yil muqim yashagan bo’lishi va boshqalar. 
Demak  saylov  huquqi  faqat  o’rnatuvchi,  ta’minlovchi  normalardan  iborat 
bo’lmay,  huquqlarni  cheklovchi  normalardan  ham  iborat.  Chunki  bu  normalar  ham 
saylov o’tkazishga bevosita tegishlidir. 
Saylov huquqini aniqlashda uning mazmunini bilish, anglash muhimdir. Saylov 
huquqi  mazmunini  saylov  prinsiplarining,  saylov  tashkil  qilinadigan  va 
o’tkaziladigan  qoida  va  holatlarning,  saylov  ishtirokchilari  maqomining  davlat 
tomonidan  huquqiy  normalar  orqali  mustahkamlanganligi  tashkil  etadi.  Saylov 
huquqi  mazmunini  yana  saylov  tadbirlari,  xarakatlarining  tartibi,  bosqichlari, 
vakolatli organlarning qarorlari tashkil etadi. 
Saylov huquqini aniqlashda uning predmetini aniq bilish alohida ahamiyat kasb 
etadi. 
Saylov  huquqining  fan  sifatidagi  predmeti  yuqoridagi  tushunchalardan, 
mazmunidan  kelib  chiqadi.  Saylov  huquq  normalari  bilan  o’rnatiladigan,  tartibga 
solinadigan  munosabatlar  saylov  huquqning  predmeti  hisoblanadi.  Bu  munosabatlar 
fuqarolarning  saylov  huquqlarini  amalga  oshirishi  natijasida  vujudga  kelib  buning 
oqibatida tegishli hokimiyat tuzilmalari: Prezident, xalq deputatlari (Oliy Majlisning 
Qonunchilik  palatasi  deputatlari,  mahalliy  kengash  deputatlari)  saylanadi. 
Fuqarolarning  o’zini-o’zi  boshqarish  organlarining  tashkil  etishda  saylov  huquqi 
normalari  amal  qiladi.  Saylov  jarayonida  vujudga  keladigan  barcha  munosabatlar 
saylov huquqning predmeti bo’lib, shu huquq normalari bilan tartibga solinadi.  
O’zbekiston  Respublikasi  taraqqiyoti  bilan  mutanosib  ravishda  huquq  tizimi, 
huquqiy  institutlar  ham  rivojlanib  bormoqda.  Ularni  chuqur  o’rganish  zaruriyati 
vujudga  kelmoqda  va  shu  tufayli  oliy  yuridik  o’quv  yurtlarida  “Saylov  huquqi”ni 
alohida o’quv kursi sifatida o’qitish maqsad qilib qo’yilgan).